Een koninklijke opdracht

‘Miljoenen soorten planten en dieren dreigen te verdwijnen’, kopte de krant. Vanaf de Verlichting zien we de natuur dus als object. Met dìt eindresultaat. Het is schokkend te lezen wat een invloedrijk wetenschapsfilosoof als Francis Bacon schreef. De natuur vraagt erom als een weigerachtige vrouw(!) te worden onderworpen en overheerst. Hij was helaas de enige niet. Je kunt je afvragen of de Bijbel hier al geen aanleiding toe geeft.

God schept de mens in Gen.1 om ’te heersen’ over de de vissen, de vogels en de dieren die op de aarde kruipen. (vs. 26 en 28) Dat hebben de insecten, zoals de bijen geweten. Die verdwijnen in een moordend tempo.

Wat een ellende is het toch dat ook vakmensen die ’t beter weten moesten weten, -dominees, priesters en kerkelijk hoogleraren-, steeds maar weer met vertalingen werken. Dat heeft funeste gevolgen! In het Hebreeuws, vertelt de grote Torahgeleerde  Rashi (1040-1105), staat er voor ‘heersen’ een woordje dat je ook met ‘afdalen’, ‘je vernederen’ kunt vertalen. De mens, die naar Gods beeld geschapen is, weerspiegelt zijn beeld wanneer Hij net als zijn Maker bescheiden is en als meerdere zijn schepselen dient!

In het teken van het lam

Wat verderop in het eerste scheppingsverhaal (vs.28) wordt over het ‘onderwerpen van de aarde’ gesproken. Dat is ook al iets om mee uit te kijken. Eigenlijk staat hier een woord dat ‘lam’ betekent. De mens krijgt de opdracht de aarde met het lam te verbinden. Wat wil dat zeggen?

Het lam belichaamt een geheim. ‘Zie, het lam Gods ..’, begint het evangelie. (Joh.1:29) De verlossing uit Egypte vindt niet plaats door zelf van alles te ondernemen, door te mediteren of oorlog te voeren, maar door een lam in het middelpunt te nemen. Het lam is er, ‘van voor de grondlegging van de wereld’. (Opb.13:8) Deze wereld is geschapen in het teken van het lam.

Dat is belangrijk. Wij bekijken de wereld steeds weer met vragen als ‘wat heb ik eraan, wat kunnen we ermee doen?’ Alles wordt zo een object. Al dan niet bruikbaar. Maar de opdracht die we krijgen is alles te verbinden met het lam. In mensen, in planten en dieren, ja zelfs in materiële dingen het lam te zien dat kwetsbaar is. Het lam dat wil worden behoed. ‘Eerbied voor het leven’ vatte Albert Schweitzer deze houding samen.

Dienen en beschermen

In Gen. 2 staat iets prachtigs dat hier nauw bij aansluit. In dit tweede scheppingsverhaal wordt de mens in de hof van Eden geplaatst ‘om die te bewerken en bewaren’. (vs.15)

Voor ‘bewerken’ gebruikt het Hebreeuws een werkwoord dat je het beste met ‘dienen’ vertalen kunt. Deze dienstbaarheid vormt van zowel de cultus, -de Tempeldienst-, als de cultuur, -het bebouwen van een stuk land-, de basis. Of het nu gaat om geloof of economie: het draait erom je in te leven! Dus: niet roven, opjagen, uitputten enzovoorts. Het woordje ‘waken’ wijst diezelfde kant uit. De tuin waarin de Here God ‘adam’ (‘ik gelijk op’) plaatst vraagt erom als iets kostbaars te worden beschermd. Ook dit kun je al bij de middeleeuwse Rashi lezen.

Zo bezien is het een sprookje dat de Bijbel de genadeloze exploitatie van de natuur rechtvaardigt. Erg pijnlijk is dat we haar zo wel hebben opgevat.

Arien Treuren