bij Genesis 1-2:3
sermon in English below
Adam, mensen, schepselen van God,
Genesis 1 is niet geschreven als een antwoord op de evolutietheorie. Genesis 1 is veel ouder. De tekst bestond al duizenden jaren voordat wij lezers moeilijk gingen doen over de vraag of je het nou letterlijk of figuurlijk moet lezen. Wat ik met jullie wil doen is kijken wat Genesis 1 betekende in de tijd dat het werd opgeschreven. En wat dat voor gevolgen heeft voor ons in het hier en nu.
De meeste Bijbelgeleerden denken dat Genesis 1 is opgeschreven in de Babylonische ballingschap, rond 600 voor christus. De verhalen kunnen ouder zijn, maar toen werd het op deze manier opgeschreven. Het verhaal was daarmee ook een reactie op het Babylonische scheppingsverhaal. Want ook de Babyloniërs hadden een verhaal over hoe alles was ontstaan. Met allerlei gevolgen.
Het Babylonische verhaal heet Enoema Elisj. Het begint met een situatie van chaos, en water. Zoals in alle scheppingsverhalen uit die tijd. Er zijn twee soorten water. Tiamat het zoute water, en Apsu, het zoete water. Zij zijn twee goden. Ze krijgen kinderen, die weer kinderen krijgen, enzovoorts. Op een gegeven moment zijn er zoveel van die goden dat Tiamat en Apsu niet meer kunnen slapen van het lawaai dat ze maken.
Apsu komt met het plan om de kinderen dan maar te doden, maar Tiamat wil dat niet. De kinderen komen erachter en doden hun vader Apsu. Dan is moeder Tiamat boos. Samen met haar monsters trekt ze ten strijde. Ze lijkt te gaan winnen. Maar dan is daar de god Mardoek, die Tiamat dood. En uit haar resten schept Mardoek de hemel en de aarde en alles wat daar in is. Hij besluit ook mensen te maken. Zij moeten ervoor zorgen dat de schepping niet opnieuw in chaos vervalt. De mensen zijn een soort slaven van de goden, zodat de goden lekker kunnen chillen.
En zo wordt Mardoek de belangrijkste god. En zo worden de mensen de slaven van de goden. En zo worden de dienaars van Mardoek, de Babylonische koningen, de baas over alle andere volken. Zij moeten de chaos bestrijden door andere volken te overheersen en tot slaaf te maken. En zo gebeurde het ook met het volk Israël.
Moet je je voorstellen. Je bent een slaaf van de Babylonische koning. Je zit treurend aan de oevers van de rivier de Eufraat. De rivier die volgens dat scheppingsverhaal voortkomt uit de tranen van de stervende Tiamat. En in die situatie hoor je het verhaal van Genesis 1. Wat raakt je dan? Wat is dan het grote verschil?
Het verschil is God zelf. De God van Genesis is niet voortgekomen uit een goddelijke strijd. En wil de mensen niet tot slaaf maken. De God van Genesis is er al voor het begin begint. De Geest van God zweeft als een duif over de oervloed. En spreekt: er zij licht. En het is licht. De God die we hier leren kennen is heel anders dan die vechtersbaas Mardoek. Een God die mensen aanspreekt. Die als kunstenaar Zijn schepping liefheeft en ervan geniet. Een God die boven alle dingen staat. Wat Hij schept zijn geen mede goden. Het zijn schepsels. De zon, de maan, de sterren. Het zijn geen goden die over ons heersen. God is degene die hen als lampen heeft opgehangen. Die God, Schepper van hemel en aarde, komt onze lof toe. We luisteren naar Psalm 24.
Lied PS24:1,3 (DNP)
Genesis 1 is een gedicht. Zorgvuldig vormgegeven. Het heeft de structuur van een Menorah, een zevenarmige kandelaar
.
Dag 1 schept God het licht, dag 4 de verlichting: de Zon, maan en sterren.
Dag 2 scheidt God de wateren. Er komt een gewelf. Water boven de aarde, water onder de aarde. En op dag 5 maakt God de bewoners: de vogels in de lucht, de vissen in de zee.
Dag 3 laat God het water zich terugtrekken, zodat er ook land ontstaat. Op dag 6 geeft God de aarde de opdracht om dieren voort te brengen. Vee, kruipende dieren, wilde dieren. En te midden van de dieren schept God de mens, Adam.
En elke keer eindigt de dag met de uitspraak: En God zag dat het goed was. Tot de zesde dag. God zag alles wat Hij had gemaakt: het was zeer goed.
Het gedicht eindigt met dag 7. De rustdag. Maar rusten betekent hier niet zozeer stoppen met werken. Het is het rusten als wanneer je een dag hard gewerkt hebt in de tuin en tevreden kijkt naar het resultaat. Dan pak je een stoel, iets lekkers te drinken. En dan ga je in je tuin zitten genieten. Dat is de rust van God. God schept de aarde en gaat er wonen.
Bijbelgeleerden zijn het er over eens dat de manier waarop het verhaal wordt verteld lijkt op de bouw van een tempel. Tempels waren in de tijd van Israël en de Babyloniërs vormgegeven als een minischepping. En als de tempel af is, dan trekt God zijn woonplaats binnen. Als God rust, komt Hij wonen in zijn schepping, te midden van zijn schepselen.
Het verhaal is geschreven om dat te vieren. Het is een gedicht, een lied. Om te vieren dat God alles zo goed heeft gemaakt. Dat Hij bij ons wil wonen. Dat wij van Hem zijn.
Laten we dat vieren door te luisteren naar
Lied HH254 U zag dat het goed was
Wat is dan de mens in de schepping? In het Babylonische scheppingsverhaal zijn de mensen de slaven van de goden. Zij moeten de goden dienen zodat de aarde niet in chaos terugvalt. In onze tijd wordt de mens vaak gezien als één van de zoogdieren. Zoogdieren die nu zo succesvol zijn dat ze hun eigen leefomgeving kapot maken.
In de geschiedenis zijn er altijd pogingen gedaan om de mens bijzonder te maken. De mens heeft als enige een ziel, de dieren niet. De mensen worden geleid door hun ratio. De mensen hebben bewustzijn. De mens wordt als laatste geschapen en is dus de kroon op de schepping. Als je Genesis 1 leest, dan staat er niks over een ziel, of ratio, bewustzijn, of over de mens als kroon op de schepping.
Wij zijn wezens van de zesde dag. De zevende dag is het meest bijzonder. Als God in zijn tempelschepping komt wonen. Maar de zesde dag is niet bijzonderder dan de eerste.
En op die zesde dag zijn we ook niet de enige. Eerst zegt God dat de aarde levende wezens voort moet brengen. En zo gebeurt het. Vee, kruipende dieren, wilde dieren.
En dan zijn wij aan de beurt. Er staat: Laten wij mensen maken. Daar kreeg ik een vraag over. Het woord God in Genesis 1 is Elohim. Een meervoudsvorm. Een soort koninklijk meervoud. Vandaar laten ‘wij mensen maken’ in plaats van ‘laat ik mensen maken’. Maar er zit ook iets in van de drie-eenheid. De Vader, de Geest die over het water zweef, en het Woord dat er al is vanaf het begin. Ze komen samen met dit plan.
En die Adam, mensen, zijn een evenbeeld van God. Ze lijken op God. Ook dat past in het tempelverhaal. Het is het woord voor een godenbeeld dat in tempels te vinden is. De mensen zijn dus het beeld van God. Zoals in de Joodse tempel geen beeld van God te vinden was. Want mensen zijn Zijn beeld.
God schept. Hij is de koning van hemel en aarde. Maar Hij vertrouwt de aarde aan ons toe. We mogen haar onder ons gezag brengen en er over heersen.
Dat zijn best harde woorden. Want we weten inmiddels dat dat heersen over de aarde volledig uit de hand is gelopen. We hebben de aarde behandeld zoals de Babyloniërs de Joden en andere volken behandelden: verkracht, uitgebuit, tot onze slaaf gemaakt. Dat is niet Gods bedoeling. Het is ook niet hoe God ons behandeld. Hij heerst over ons in liefde, en op dezelfde manier mogen wij over de aarde heersen.
Iets daarvan zie je ook in het ideale mensenmenu. God geeft de zaaddragende en vruchtdragende planten aan de mens als eten. En de groene planten aan de dieren. Vlees eten is hier nog geen optie voor de mens. Dat komt pas na Noach.
We krijgen voor een deel ook dezelfde zegen als de vogels en vissen: wees vruchtbaar en talrijk, bevolk de hele aarde. We mogen dus wel iets meer bescheiden doen over de mens.
We zingen Psalm 8: het refrein met z’n allen, het couplet door de band.
Lied HH4 (Psalm 8): Heer onze Heer
Als laatste punt. In de twintigste eeuw is bij dit scheppingsverhaal vaak benadrukt dat God schept door zijn woord. God zei: Laat er licht zijn, en er was licht. En dat zie je ook elke dag terugkomen. Elke dat begint met God die zegt wat Hij gaat maken.
Dat daar zoveel nadruk op is gelegd heeft ook weer te maken met de twintigste eeuw. Met de Eerste Wereldoorlog waarin volken ten strijde trokken tegen elkaar en de kerken de kanonnen inzegenden. Met de Tweede Wereldoorlog en de nazi’s die de evolutietheorie ook toepaste op mensen: survival of the fittest, nou dan mag ook het sterkste volk het zwakkere volk vernietigen.
Daartegenover plaatste theologen het Woord van God dat van boven de schepping tot ons komt.
Daarmee is God soms wel een beetje te veel los komen te staan van de schepping. En God schept in Genesis 1 door Zijn Woord. Maar Hij is veel te creatief om zich tot één methode te beperken.
Want wat lezen we?
God schept.
God spreekt.
God ziet.
God noemt.
God scheidt.
God maakt.
God zweeft over het water.
God laat dingen gebeuren. Het water dat samenstroomt. De aarde die planten voortbrengt. Die dieren voortbrengt.
God zegent.
En God rust.
God brengt de schepping op heel diverse manieren tot leven. Door een Woord te spreken. Door de oervloed die er al is te scheiden. Door de aarde zelf iets voort te laten brengen.
Als je goed leest zie je een rijkdom van beelden van hoe God schepper is. Er is veel meer aan de hand dan alleen een God die spreekt. Of een aarde die door evolutie iets voortbrengt. Of een strijd tussen chaos en orde waarin God scheiding brengt. Het scheppingsverhaal van Genesis 1 is uniek in haar diversiteit. De schepping getuigt in haar diversiteit van de creativiteit van de Schepper. En daar mogen we van genieten. Amen.
We zingen psalm 33: vrouwen, mannen, vrouwen, mannen
Lied PS33 (DNP) (2 vrouwen, 3 mannen, 4 vrouwen, 6 mannen, orgel)
Adam, humans, creatures of God,
Genesis 1 was not written as an answer to the theory of evolution. Genesis 1 is much older. The text had been around for thousands of years before we started giving readers a hard time about whether to read it literally or figuratively. What I want to do with you is look at what Genesis 1 meant at the time it was written. And what consequences that has for us in the here and now.
Most biblical scholars believe that Genesis 1 was written during the Babylonian captivity, around 600 BC. The stories may be older, but then it was written this way. The story was therefore also a reaction to the Babylonian creation story. Because the Babylonians also had a story about how everything came into being. With all kinds of consequences.
The Babylonian story is called Enuma Elish. It starts with a situation of chaos, and water. As in all creation stories from that time. There are two types of water. Tiamat the salt water, and Apsu the sweet water. They are two gods. They have children, who have children again, and so on. At some point there are so many of those gods that Tiamat and Apsu can no longer sleep because of the noise they make.
Apsu comes up with a plan to kill the children, but Tiamat doesn’t want to. The kids find out and kill their father Apsu. Then mother Tiamat is angry. She goes into battle with her monsters. She seems to be winning. But then there is the god Marduk, who kills Tiamat. And from its remains Marduk creates the heavens and the earth and all that is in them. He also decides to make people. They must ensure that creation does not fall into chaos again. The people are like slaves to the gods, so that the gods can chill out.
And so Marduk becomes the main god. And so the people become the slaves of the gods. And so the servants of Marduk, the Babylonian kings, become masters of all other nations. They must fight the chaos by dominating and enslaving other peoples. And so it happened with the people of Israel.
Can you imagine. You are a slave of the Babylonian king. You sit grieving on the banks of the Euphrates River. The river that, according to that creation story, springs from the tears of the dying Tiamat. And in that situation you hear the story of Genesis 1. What touches you then? So what’s the big difference?
The difference is God Himself. The God of Genesis did not come out of a divine battle. And don’t want to enslave people. The God of Genesis is there before the beginning begins. The Spirit of God hovers like a dove over the deep. And say, Let there be light. And it is light. The God we get to know here is very different from that fighter Marduk. A God who speaks to people. Who as an artist loves and enjoys His creation. A God who is above all things. What He creates are not fellow gods. They are creatures. The sun the moon the Stars. They are not gods that rule over us. God is the one who hung them up as lamps. Our praise is due to this God, Creator of heaven and earth. We listen to Psalm 24.
Song PS24:1.3 (DNP)
Genesis 1 is a poem. Carefully designed. It has the structure of a Menorah, a seven-armed candlestick.
Day 1 God creates the light, day 4 the lighting: the Sun, moon and stars.
Day 2 God separates the waters. There will be a vault. Water above the earth, water below the earth. And on day 5, God makes the inhabitants: the birds of the air, the fish of the sea.
Day 3 God lets the water withdraw, so that land is also created. On day 6, God commands the earth to produce animals. Livestock, creeping animals, wild animals. And in the midst of the animals God creates man, Adam.
And each time the day ends with the statement: And God saw that it was good. Until the sixth day. God saw all that He had made: it was very good.
The poem ends with day 7. The day of rest. But resting here does not so much mean stopping work. It is like resting when you have worked hard in the garden for a day and are satisfied with the result. Then you grab a chair, something nice to drink. And then you sit in your garden and enjoy. That is the rest of God. God creates the earth and dwells there.
Biblical scholars agree that the way the story is told resembles the construction of a temple. Temples in the days of Israel and the Babylonians were designed as a mini-creation. And when the temple is finished, God enters his dwelling place. When God rests, He comes to dwell in His creation, in the midst of His creatures.
The story is written to celebrate that. It’s a poem, a song. To celebrate that God made everything so good. That He wants to live with us. That we are His.
Let’s celebrate by listening to
Song HH254 You saw it was good
What then is man in creation? In the Babylonian creation story, humans are the slaves of the gods. They must serve the gods so that the earth does not fall back into chaos. In our time, man is often seen as one of the mammals. Mammals that are now so successful that they destroy their own habitat.
In history there have always been attempts to make man special. Man alone has a soul, animals do not. People are guided by their ratio. The people have consciousness. Man is created last and is thus the crown on creation. If you read Genesis 1, it says nothing about a soul, or ratio, consciousness, or about man as the crown on creation.
We are beings of the sixth day. The seventh day is the most special. When God comes to dwell in his temple creation. But the sixth day is no more special than the first.
And on that sixth day, we’re not alone either. First, God says that the earth must bring forth living beings. And so it happens. Livestock, creeping animals, wild animals.
And then it’s our turn. It says: Let’s make people. I got a question about that. The word God in Genesis 1 is Elohim. A plural form. A kind of royal plural. Hence let ‘we make people’ instead of ‘let me make people’. But there is also something of the trinity in it. The Father, the Spirit that hovers over the water, and the Word that has been there from the beginning. They come together with this plan.
And those Adam, people, are an image of God. They resemble God. That also fits into the temple story. It is the word for a deity that can be found in temples. So people are the image of God. Just as there was no image of God in the Jewish temple. Because people are His image.
God creates. He is the king of heaven and earth. But He entrusts the earth to us. We may bring it under our authority and rule over it.
Those are pretty harsh words. Because we now know that ruling the earth has gotten completely out of hand. We have treated the earth as the Babylonians treated the Jews and other nations: raped, exploited, enslaved. That is not God’s intention. Nor is it how God treats us. He rules over us in love, and in the same way we may rule over the earth.
You can also see some of that in the ideal people menu. God gives the seed-bearing and fruit-bearing plants to man for food. And the green plants to the animals. Eating meat is not yet an option for humans here. That comes after Noah.
We also receive in part the same blessing as the birds and fish: be fruitful and numerous, populate the whole earth. So we can do something more modest about people.
We sing Psalm 8: the chorus together, the verse by the band.
Song HH4 (Psalm 8): Lord our Lord
As a last point. In the twentieth century, this creation story often emphasized that God creates through his word. God said: Let there be light, and there was light. And you see that every day. Each that starts with God saying what He’s going to make.
The fact that so much emphasis has been placed on this also has to do with the twentieth century. With the First World War in which nations went to war against each other and the churches consecrated the cannons. With the Second World War and the Nazis who also applied the theory of evolution to people: survival of the fittest, well then the strongest people can also destroy the weaker people.
In contrast, theologians set the Word of God that comes to us from above creation.
Sometimes God has become a little too detached from creation. And God creates in Genesis 1 through His Word. But He is far too creative to limit Himself to one method.
Because what do we read?
God creates.
God speaks.
God sees.
God calls.
God separates.
God makes.
God floats over the water.
God makes things happen. The water that flows together. The earth that produces plants. Which produces animals.
God bless.
And God rests.
God brings creation to life in many different ways. By speaking a Word. By separating the flood that is already there. By letting the earth produce something itself.
If you read carefully you will see a wealth of images of how God is a creator. There is much more to it than just a God speaking. Or an earth that produces something through evolution. Or a battle between chaos and order in which God separates. The Genesis 1 creation story is unique in its diversity. Creation in its diversity bears witness to the creativity of the Creator. And we can enjoy that. Amen.
We sing Psalm 33: women, men, women, men
Song PS33 (DNP) (2 women, 3 men, 4 women, 6 men, organ)