Gemeente, gasten in ons midden,
Inleiding
De afgelopen weken hebben we Habakuk van voor naar achter gelezen. Bij bijna elk Bijbelboek dat je zo van voor naar achter doorleest, kom je tegen dat sommige teksten heel mooi zijn. Terwijl je dan een paar regels verderop iets leest wat je liever niet in je Heilige Boek tegen zou komen.
Precies zo gaat het vandaag. De laatste verzen van Habakuk horen bij de aller mooiste verzen die je in de Bijbel kunt lezen. Over hoe je kracht uit je geloof kunt putten, juist in moeilijke tijden. Maar de verzen daarvoor roepen bij ons eerder afstand op. Verzen over God die straft, oordeelt, dood en verderf zaait. Wat kunnen we daar nu mee?
Profetie les 1: meerdere lagen
Wat in ieder geval helpt is dat we Habakuk lezen als een profetische tekst. Er zijn twee belangrijke lessen over profetische Bijbelteksten die je echt moet onthouden.
Het eerste is dat profetische teksten meerdere lagen hebben.
Ze gaan vaak over concrete gebeurtenissen in de tijd dat de profeet leefde. Maar ook over dingen die pas later gebeuren. Dat zijn we ook tegengekomen bij Habakuk. Zijn profetieën gaan over de tijd van koning Jojakim. Een tijd waarin veel mensen verkeerde dingen deden en er veel onrecht was. En God kondigt dan aan dat hij een gewelddadig volk, de Babyloniërs, zal sturen om Israël te straffen. Dat is de eerste laag in de profetie. Tegelijk wordt dan al voorspelt dat de Babyloniërs uiteindelijk zelf weer gestraft zullen worden voor het onrecht dat zij doen. En uiteindelijk gebeurde dat ook, 70 jaar nadat de Babyloniërs Israël hadden verovert. Het einde van de Babyloniërs is dus de tweede laag in de profetie.
En we zagen vorige week dat de profetie van Habakuk ook te betrekken is op Jezus. De rechtvaardige zal leven door zijn trouw. We zagen dat God trouw is aan ons omdat hij ons in Jezus Christus ziet en ons rechtvaardig verklaard. Heel vaak kun je profetieën ook lezen in het licht van Jezus. Nog een laag dus.
Je kunt de profetie ook doortrekken naar de toekomst. Eens zal Jezus terugkomen en afrekenen met het kwaad. Dan zal Gods trouw echt duidelijk worden.
En daarnaast kun je profetieën ook doortrekken naar nu. De woorden van Habakuk zijn heel herkenbaar. Het onrecht dat Habakuk noemt, is hetzelfde onrecht dat nu in onze tijd gebeurt. Daar ligt dus nog een laag in de profetie.
Dus les één: een profetie heeft vaak meerdere lagen die in meerdere tijden een eigen betekenis hebben.
Profetie les 2: geen Ikea handleiding
Een tweede heel belangrijke les over profetische teksten is: het zijn geen Ikea handleidingen. Het zijn geen filmscripts die precies laten zien wat er gebeurd. Een profetie bestaat uit beelden die theologische betekenis geven aan dingen die gaan gebeuren. Als in een profetie staat: 11 De zon en de maan worden donker. Dan betekent dat niet dat de zon en maan stoppen met licht geven. Het is een beeld dat wil zeggen: wat hier gebeurd is heel erg ingrijpend. Net zo ingrijpend als wanneer de zon en maan donker zouden worden.
Dus les twee: een profetie bestaat uit beelden die betekenis geven aan gebeurtenissen.
Maar wat is dan die betekenis van de beelden die Habakuk beschrijft? Ze zijn in ieder geval een antwoord op de vraag waar Habakuk mee worstelde: Hoe kan het dat God de goede schepper is, die trouw is aan zijn verbond met Israël, en dat er toch zoveel ellende gebeurd? Hoe lang nog, hoe lang nog, en waarom?
Exodus
En wat ziet Habakuk dan als antwoord op zijn vraag gebeuren: God zelf verschijnt en straft de vijanden van zijn volk. In een soort strijdwagen rukt hij op en als een strijder maakt hij een eind aan de Babylonische overheersers.
En de manier waarop Habakuk dat beschrijft doet erg denken aan het aller belangrijkste verhaal dat Israël met zich meedroeg: het verhaal van de Exodus uit Egypte met als hoogtepunt: de doortocht door de zee om te ontsnappen aan de Farao. Ook daar wordt een vijand verslagen door God die zelf verschijnt in een wolk en in vuur. Ook daar is God sterker dan het stromende water en redt hij zijn volk dwars door het water heen. Eigenlijk altijd als Israël in nood is moeten ze weer terugdenken aan dat verhaal.
God als strijder
Maar in de profetie van Habakuk zitten ook beelden die we minder goed kennen: God die in een strijdwagen met pijl en boog rondgaat om als een soldaat zelf het gevecht aan te gaan. Het doet mij denken aan The Hunger Games, Catching Fire. Een film waarin ook een strijdwagen met vuur ten tonele verschijnt.
Dit beeld van God op een strijdwagen kom je ook tegen bij de profeet Ezechiël. Het is een beeld van God die komt om te oordelen en de vijanden te verslaan.
En dat is een beeld dat wij ingewikkeld vinden. Onze eerste associatie bij God is: God is liefde. Een favoriet beeld is Jezus als de Goede Herder. Dat lijkt toch te botsen met een God die in een strijdwagen verschijnt. Maar toch zijn beide beelden nodig om God te leren kennen. Beide beelden kom je ook tegen in het Oude en het Nieuwe Testament. In Openbaringen 19 wordt ook Jezus gepresenteerd als een strijder te paard die oordeelt. Hoe zit het dan met Gods liefde en God die oordeelt?
Liefde en oordeel
Ze hebben van alles met elkaar te maken. Wat misschien helpt om dat te begrijpen is een nieuwsbericht van deze week.
Minister Ploumen heeft met zestig kledingbedrijven afspraken gemaakt over meer duurzame en eerlijke kleding. Het probleem van de afspraken is dat ze nogal slap zijn. Je komt nu op een lijst van eerlijke merken, terwijl je pas over vijf jaar aan de eisen hoeft te voldoen. Er komen waarschijnlijk 4 controleurs die de hele kledingindustrie in de gaten moeten houden. Terwijl er in die industrie heel veel mis is. De uitbuiting, armoede en slavernij waar Habakuk over schrijft, gebeurd daar nog steeds.
En misschien gaat dit wel heel goed werken hoor, ik ben geen politicus. Maar waar het mij om gaat is dat het oordeel van de minister hier wel heel erg mild is. Je krijgt het idee: het valt allemaal wel mee, je wordt als kledingmerk al rechtvaardig verklaard op basis van je handtekening, nog voor je iets hebt verbeterd. Hoe denk je dat de kinderen in Bangladesh die onze kleren maken hierover denken? Als een stap vooruit, ze snappen ook wel hoe moeilijk dit is voor onze bedrijven? Nee natuurlijk niet, ze vinden het super oneerlijk. Wat zij willen is dat er echt wordt geoordeeld, dat er recht wordt gedaan. Dat God in een strijdwagen afdaalt van de hemel naar de aarde om al die bedrijven en consumenten een lesje te leren!
God die oordeelt is de God die liefde is. God die alle mensen liefheeft, maar altijd eerst kijkt naar de weduwen, de wezen en de vreemdelingen. God die oordeelt is niet prettig voor westerse rijke mensen die zichzelf wel redden in dit leven. God oordeelt omdat hij een God is van gerechtigheid.
Habakuk’s reactie
Habakuk hoort ook bij de mensen die worden onderdrukt. Zijn aandacht gaat ook uit naar de weduwen, de wezen en de vreemdelingen in zijn tijd. Mensen die worden onderdrukt door het systeem, met de slechte koning Jojakim aan de top. Mensen die worden onderdrukt later door de Babyloniërs, een soort IS strijders die super onrechtvaardig zijn. En daarom schreeuwt hij om recht. En daarom is Habakuk ook blij als God komt om te oordelen en recht te doen:
16 Toen de Heer mij zijn plannen liet weten,
beefde ik, mijn lippen trilden.
Ik voelde me slap, ik kon niet meer staan.
Nu wacht ik af totdat hij komt.
Hij komt onze vijanden verslaan.
In deze reactie van Habakuk zit iets van blijdschap. Hij ziet er naar uit dat God komt om de vijanden te verslaan. Maar er zit ook veel eerbied in. Vreze des Heren, zoals dat vroeger heette. Respect voor God omdat hij zoveel heiliger is dan wij. Wij zo vaak niet doen wat hij van ons verlangt.
Habakuk blijft wachten op God. Hij blijft hopen. Hij blijft geloven dat God trouw is aan zijn schepping en zijn verbond met Israël. Dat hij alles recht zal maken wat nu niet recht is. En Habakuk heeft een groot geloof, een groot vertrouwen. Ook al ziet hij in zijn eigen leven weinig concreets beter worden. Sterker nog: in zijn tijd werd het alleen maar slechter. Maar hij blijft geloven:
17 Misschien zijn er straks geen vijgen meer,
misschien geen olijven of druiven.
Misschien mislukt de graanoogst,
of gaan de schapen dood, of de koeien.
18 Toch zal ik dan juichen van blijdschap.
Want ik weet dat de Heer mij redt!
19 De Heer is God, hij geeft mij kracht.
Hij redt me als er gevaar dreigt,
hij helpt me als ik in nood ben.’
Hieruit spreekt een heel groot geloof. Geen makkelijk geloof, van: ach, het komt wel goed. Hieruit spreekt een diep verlangen naar God die komt om recht te doen. Om te redden wat verloren is. Om te helpen wie zijn hulp nodig heeft. Hieruit spreekt een geloof dat inspireert om zelf recht te doen, omdat je gerechtvaardigd bent in Christus Jezus. Hieruit spreekt een geloof dat wat er ook gebeurd, wat er ook allemaal wegvalt in je leven, er één iemand is die er altijd voor je is. In vreugde en verdriet. In leven en sterven. In tijden van recht en tijden van onrecht.
Dat mogen we leren van Habakuk. God is trouw. Hij zal het kwaad doen verdwijnen. Hij verklaart ons rechtvaardig, omdat Jezus trouw was aan wat God van mensen verlangde. Jezus zal komen om al het onrecht te veroordelen. God is liefde, en zijn verlangen naar gerechtigheid is als een onblusbaar vuur.
18 Ik zal juichen van blijdschap. Want ik weet dat de Heer mij redt! 19 De Heer is God, hij geeft mij kracht. Hij redt me als er gevaar dreigt, hij helpt me als ik in nood ben.’
Laten we zijn naam loven. Zijn liefde is overweldigend en zijn trouw is tot in eeuwigheid. Amen.