Gemeente, gasten in ons midden,
De profeet Micha leefde in een tijd waarin het goed ging met de economie. Maar het zijn vooral de rijken die daarvan hebben geprofiteerd. Zij hebben het geld en de grond in bezit. In de wet van Mozes stond dat iedereen zijn eigen stukje land moest hebben, maar die wet wordt genegeerd. De rijken worden steeds rijker en buiten de armen uit. Rechters zijn oneerlijk en benadelen de armen. Er wordt geweld gebruikt tegen mensen die niks terug kunnen doen. De rechten van weduwen, wezen en vreemdelingen worden genegeerd.
En de vraag is, zou er 2700 jaar later iets veranderd zijn?
Deze week werd bekend dat de acht rijkste mensen ter wereld evenveel bezitten als de helft van de wereldbevolking.
1 procent van de mensen op aarde heeft meer dan de andere 99 procent samen.
Bij die 8 mensen bijvoorbeeld ook Bill Gates van Microsoft. Hij geeft heel veel geld aan ontwikkelingswerk. Maar omdat je in Amerika zo belachelijk weinig belasting betaald als je rijk bent, wordt hij nog steeds rijker. En dat is niet zozeer de schuld van die 8 mensen. Het laat vooral zien dat ons economische systeem helemaal niet deugd. Als je geld hebt wordt je steeds rijker. Heb je niks, dan heb je ook bijna geen kansen om hoger op te klimmen. En wat dat betreft is er dus niks nieuws onder de zon. Tussen Micha en nu is er voor heel veel mensen helemaal niks veranderd.
En God ziet het gebeuren. En hij spant een rechtszaak aan tegen de mensen in de tijd van Micha. Hij roept de bergen en heuvels die het zien gebeuren op als getuigen.
3 ‘Mijn volk, wat heb ik je misdaan?
Waarmee heb ik je gekweld? Antwoord mij!
4 Ik heb je weggeleid,
bevrijd uit de slavernij in Egypte.
Ik zond Mozes, Aäron en Mirjam
om jullie voor te gaan.
5 Ben je dan vergeten, mijn volk,
wat Balak besloot, de koning van Moab,
wat Bileam, de zoon van Beor, hem antwoordde?
Ben je vergeten wat er gebeurde tussen Sittim en Gilgal?
Ken je de gerechtigheid van de HEER niet meer?’
En dat is de vraag die op ons afkomt. Als wij in zo’n slecht economisch systeem leven en doen alsof er niks aan de hand is. Kennen wij de gerechtigheid van de Heer dan niet?
Maar wat betekent dat eigenlijk, de gerechtigheid van de Heer?
Vorige week ging het in de Vredeskerk over verzoening. Dat is ook al zo’n klassieke term uit het christelijk geloof. En de gerechtigheid van God is ook zo’n term waar boeken over vol geschreven zijn. En het is een erg ingewikkeld begrip. Samenvattend gaat het om Gods liefde, Gods trouw, en Gods recht.
Het belangrijkste van Gods gerechtigheid is dat het betekent dat God trouw is aan zijn verbond. Trouw is aan zijn verbond met Abraham, Isaäk en Jakob. Met Israël. Hij zou hen zegenen en beschermen zodat ze een zegen zouden zijn voor alle volken. Hij zou ze het beloofde land geven en zorgen dat ze een groot volk zouden worden. Zo zouden ze de andere volken laten zien hoe goed Israëls God is. Zodat ze Hem ook zouden willen leren kennen.
En aan de andere kant moest het volk Israël zich houden aan de wet van God. Bijvoorbeeld de wetten op het gebied van omgaan met geld en bezit.
Maar het probleem is dat ook het volk Israël zich heel vaak niet hield aan de wetten van God. Ze hebben veel onrecht gedaan. Daardoor is van hun kant het verbond met God kapot.
Maar God blijft trouw, ook als wij niet trouw zijn aan het verbond met hem. En daar vertelt Micha over.
God heeft het volk Israël bevrijdt uit Egypte, waar ze moesten werken als slaven. Hij heeft het onrecht dat hen werd aangedaan bestraft en hen bevrijd.
Hij heeft hen geholpen bij hun reis naar het beloofde land. Hij zond Mozes, Aäron en Mirjam om hen te begeleiden en bij te staan.
En toen ze het beloofde land binnen kwamen, werden ze bedreigt door de koning van Moab. Die probeerde hen te laten vervloeken door Bileam. Maar toen Bileam probeerde om slechte woorden over Israël uit te spreken, kwamen er alleen woorden van zegen uit zijn mond. Zo beschermde God Israël.
En toen ze verder trokken en de Jordaan overtrokken, tussen Sittim en Gilgal, heeft God hen opnieuw geholpen. De Jordaan kwam droog te liggen zodat ze konden oversteken.
God heeft op al die momenten laten zien dat hij trouw is aan zijn verbond met Israël.
En God heeft zijn trouw aan het verbond met mensen ten diepste laten zien in Jezus. Jezus die trouw was aan God, en zo de wet vervulde. Jezus die ons geleerd heeft wat liefde is, hoe God wil dat wij met elkaar leven, als een ultieme Mozes, Aäron en Mirjam. Jezus die ons bevrijdt heeft van onze verslavingen, van onze zonden, als een ultieme uittocht uit Egypte. Jezus die ons beschermt tegen de macht van het kwaad. Jezus die ons door zijn Geest leidt op onze levensweg, ook als we door het stromende water moeten gaan en geen uitweg zien. In Jezus heeft God zijn trouw aan zijn verbond laten zien. God is trouw, hij blijft ons zegenen. Dat is de gerechtigheid van God.
Maar hoe reageer je dan op Gods gerechtigheid? In het gesprek tussen God en zijn volk in Micha, probeert het volk God gunstig te stemmen:
God zegt: Ken je de gerechtigheid van de HEER niet meer?’
Antwoord: 6 ‘Wat kan ik de HEER aanbieden,
waarmee hulde brengen aan de verheven God?
Moet ik hem tegemoet treden met brandoffers,
zou hij eenjarige stieren aanvaarden?
7 Kan ik hem gunstig stemmen met duizenden rammen,
met olie, stromend in tienduizend beken?
Moet ik mijn oudste kind geven voor wat ik heb misdaan,
de vrucht van mijn schoot voor mijn zondig leven?’
Deze mensen willen Gods goedheid compenseren door er iets tegenover te zetten. Ze zijn dankbaar voor Gods goedheid, ze weten dat ze zelf lang niet altijd trouw zijn aan God, en nu willen ze het goedmaken. Door van alles voor God op te offeren. Ze zijn zelfs bereid hun eerste kind aan God te offeren, iets wat God gruwelijk vind. Onvoorstelbaar.
In deze tijd kun je die opofferingsbereidheid voorvertalen met het altijd druk zijn, tot je burnout gaat. Altijd bereikbaar zijn voor je baas, je voldoening halen uit het afwerken van to-do lijstjes.
En de religieuze variant daarvan is: jezelf de verplichting opleggen om je talenten maximaal in te zetten. Dat klinkt heel vroom, maar het wordt al snel dat je je identiteit haalt uit wat je doet, en niet uit wie je volgens God bent. Je blijft uitademen, geven geven geven, en vergeet in te ademen, op adem te komen bij Gods liefde. Je zit op een dood spoor.
Maar dat is helemaal niet wat God zoekt. God wil niet dat wij hard voor hem werken. Dat wij Hem van alles geven. Dat wij zijn goedheid proberen te compenseren door wat goedheid van onszelf. God wil niet iets van ons. Hij wil ons. Hij wil ons, helemaal. Vanuit zijn liefdevolle trouw aan zijn verbond.
En daarom geeft Micha een opdracht.
8 Er is jou, mens, gezegd wat goed is,
je weet wat de HEER van je wil:
niets anders dan recht te doen,
trouw te betrachten
en nederig de weg te gaan van je God.
Wat God van ons vraag is dus drie dingen:
Recht doen
Trouw betrachten
Nederig de weg gaan van je God
En die drie dingen zijn een compleet pakket. Ze horen helemaal bij elkaar en zijn niet los verkrijgbaar bij God. Zoals het ook bij de rechtvaardigheid van God gaat om Gods liefde, Gods trouw en Gods recht.
Nederig de weg te gaan van je God. Wandel nederig met God. Dat is: ken God. Ken zijn gerechtigheid, zijn trouw aan zijn verbond. Groei in de navolging van Jezus, in discipelschap, leerling zijn van Jezus. Zoek contact met God. Door de Bijbel, door gebed, door de kerk, door mensen om je heen. Ga je weg met God. Als je met Hem wandelt zul je Hem steeds beter leren kennen. En daarmee ook steeds beter leren wat jou weg met Hem in het leven is. Heb God lief, zoals hij jou heeft liefgehad.
Het tweede is: trouw betrachten. In een oude vertaling: goedertierenheid liefhebben. Liefde en trouw hebben bij God altijd alles met elkaar te maken. Zoals God trouw is aan zijn verbond, en ons uit liefde heeft uitgekozen om bij hem te horen. Zo mogen wij ook trouw zijn aan elkaar.
En dat botst nogal met de wereld waarin wij leven. Wij leven in een consumptiemaatschappij. Alles wat we kopen, kopen we voor een beperkte tijd. We rekenen erop dat het niet te lang meegaat, maar dat is niet erg, dan kopen we wel weer iets nieuws dat goedkoop is en made in China.
En heel zwart wit gezegd: zo gaan we ook om met relaties. Een huwelijk ga je niet aan voor de rest van je leven, maar zolang de liefde goed voelt. Vriendschappen zijn voor zolang het duurt. En wie krijgt er nog een vast contract op het werk?
Wat dat betreft doen Lilian, Maarten en Jan Hugo vandaag iets heel tegendraads: ze zeggen dat ze zich in principe voor vier jaar in zullen zetten als ambtsdrager in de kerk. Dat botst met de tijd waarin we leven. Maar daar zit ook iets in van het liefhebben van trouw: trouw zijn aan je roeping, waardoor mensen ook op je kunnen vertrouwen.
En het derde punt is: recht doen. God is een God van recht. Hij wil dat wij leven naar zijn geboden die gaan over hoe wij rechtvaardig met elkaar om kunnen gaan. Hij wil dat wij slaven bevrijden, opkomen voor vreemdelingen, wezen en weduwen. Hij wil dat wij geen slaaf zijn van ons geld, maar dat wij onze zekerheid halen uit zijn trouw aan ons. Hij wil dat wij dienen wie onze hulp nodig heeft, dat wij doen wat onze hand vindt om te doen. Dat wij er aan bijdragen dat de wereld een beetje meer recht wordt. In het vertrouwen dat God trouw is aan zijn verbond. Dat Jezus nog een keer komt. Om recht te maken wat krom is. God zal alles omkeren en heel maken, zodat de aarde een plek wordt waar iedereen in recht en vrede kan leven.
En tot die tijd mogen wij er aan mee werken en ons steentje bijdragen. En altijd vanuit het geloof in Gods gerechtigheid. En vanuit Gods liefde, Gods trouw, Gods recht. Want God is trouw aan zijn verbond. Amen.