Preek over lijden

Leerlingen van onze Heer Jezus Christus, gasten in ons midden,

Er is lijden in de wereld, zolang er kwaad is. In de Bijbel kun je drie verschillende vormen van kwaad terugvinden:

  • Er is het kwaad door de zonde. Zoals Adam en Eva verkeerde keuzes maakten, zo blijven mensen slaaf van het verkeerde. We kiezen niet voor God die ons vrij maakt, maar voor afgoden die ons tot slaaf maken. We willen het goede doen, maar zo vaak lukt het niet. Door onze eigen daden komen we in lijden terecht. Denk maar aan roken. Als je nu nog rookt en daardoor longkanker krijgt, heb je het aan je eigen zonden te danken.
  • Een tweede vorm van kwaad, is het kwaad in de structuren. Al sinds de toren van Babel zitten mensen gevangen in systemen van macht en geld. Mensen worden als slaven gehouden. Mensen zijn slaven van de druk en stress. De valse Mammon zorgt ervoor dat we economische groei nog altijd belangrijker vinden dan de toekomst van de aarde.
  • Een derde vorm van kwaad is wat in de Bijbel heet de ‘machten en krachten’ van het kwaad. Geestelijke vormen van kwaad als de duivel en demonen. Er zijn ‘machten en krachten’ van het kwaad werkzaam. Dingen die menselijke oplossingen overstijgen. Moeilijk om je vinger op te leggen, maar volgens de Bijbel heel reeël.

En deze drie vormen van kwaad, door zonde, verkeerde structuren en de machten en krachten, veroorzaken lijden.

Het goede nieuws van de Bijbel is dat God afrekent met het kwaad. God zorgt er in Jezus voor dat het licht het wint van het duister, dat zonde wordt afgewassen, dat structuren en systemen worden gebroken, dat machten en krachten worden verslagen.

Maar als God goed en licht en liefde en almachtig is. Hoe kan het dan zijn dat er toch nog lijden is? Daar gaat deze preek over. Daar gaat eigenlijk de hele Bijbel over. De vraag ‘waarom is er lijden, als God liefdevol en almachtig is’ is niet nieuw. Het is een vraag die hardop wordt gesteld in de Bijbel. Een vraag die we aan God mogen voorleggen. We zullen de vraag nu zingen, in de woorden van de profeet Habakuk.

Lied HH84:1,2,3 Waarom, waarom

Op die grote vraag van Habakuk, de vraag van ons, de vraag van alle mensen, waarom? Op die vraag is vanuit het christelijk geloof niet één bevredigend antwoord te geven. Er is niet één antwoord waarmee je kunt aanbellen bij mensen die net iets ergs hebben meegemaakt. Er zijn religies en manieren van leven die wel vooral met één antwoord komen. In de islam bijvoorbeeld is het antwoord op het lijden: het is allah’s wil. Je moet je maar schikken naar wat je overkomt.

En veel niet-gelovige mensen ontkennen eigenlijk het bestaan van lijden. Je moet leven als een dertiger. Succesvol, druk, gezond, gelukkig. En als dat niet lukt, dan is eigenlijk de beste oplossing om je lijden te ontkennen. Of je er emotioneel voor af te sluiten. En als dat niet meer lukt, om er dan maar een einde aan te maken. Dan is je leven klaar en voltooid, als je niet meer kunt genieten omdat je lijden groter is dan de mooie dingen.

Elke religie en elke manier van leven heeft een antwoord op het lijden. Maar geen levenswijze heeft zo’n breed antwoord als het christelijk geloof. Vanuit de Bijbel is er niet één antwoord, maar zijn er meerdere antwoorden. En die heb je allemaal nodig als er lijden in je leven komt.

Het eerste antwoord uit de Bijbel is: God is soeverein. Dat betekent: God is koning, en wel op zo’n manier dat Hij zelf mag beslissen wat goed is. Hij is de Schepper van hemel en aarde. Zijn plannen zijn niet onze plannen. Voor Hem is niets onmogelijk. En zijn perspectief is allesomvattend. Wij snappen maar een fractie van ons leven, van de wereld, van wat er nou echt gebeurd. God overziet het geheel en gaat Zijn eigen gang. Als we nadenken over lijden moet dat beginnen met bescheidenheid.

Maar dit is niet bedoelt als makkelijk antwoord. Zo is het vroeger in de kerk wel gebruikt: God regeert, dus alles wat je overkomt moet je maar gewoon slikken. Dat is het antwoord van de islam. Het is het antwoord van het godsbeeld dat is ontstaan in de verlichting: van de verre afstandelijke God die de aarde heeft gemaakt, maar zich er niet meer actief mee bemoeid. Het kan een makkelijk antwoord worden, zoals je dat terugvindt aan het begin van het Bijbelboek Job. Als er in Jobs leven opeens heel veel lijden komt. Als alles wat hij heeft wegvalt en hij niks meer overhoudt dan gebeurt dit:

20 Toen stond Job op, hij scheurde zijn kleren, schoor zijn hoofd kaal en wierp zich neer in het stof. 21 En hij zei: ‘Naakt ben ik uit de schoot van mijn moeder gekomen en naakt zal ik in haar schoot terugkeren. De HEER heeft gegeven, de HEER heeft genomen, de naam van de HEER zij geprezen.’ 

Maar dat is niet het einde van het boek Job. Job worstelt 40 hoofdstukken lang met de vraag waarom hem dit is overkomen. En aan het einde van die worsteling, krijgt hij geen antwoord op die vraag, maar komt hij wel dichter bij God:

421 Nu antwoordde Job de HEER:
2 ‘Ik weet dat niets buiten uw macht ligt
en geen enkel plan voor u onuitvoerbaar is.
3 Wie was ik dat ik, door mijn onverstand, uw besluit wilde toedekken?
Werkelijk, ik sprak zonder enig begrip,
over wonderen, te groot voor mij om te bevatten.
4 “Luister,” zei ik, “dan zal ik spreken,
ik zal u ondervragen, zeg mij wat u weet.”
5 Eerder had ik slechts over u gehoord,
maar nu heb ik u met eigen ogen aanschouwd.
6 Daarom herroep ik mijn woorden en buig ik mij,
zoals ik hier zit in het stof en het vuil.’

God als soevereine koning die zijn eigen gang gaat, is geen goedkoop antwoord op het lijden. Het is een antwoord. Een belangrijk antwoord omdat we nooit te klein over God mogen denken.

Lied PS90:1,3

Het tweede antwoord vanuit de Bijbel op het lijden, is: Jezus zelf heeft ook geleden. Zoals staat in

Hebreeën 2:18

18 Juist omdat Jezus zelf op de proef werd gesteld en het lijden volbracht heeft, kan hij ieder die beproefd wordt bijstaan.

En als je al een tijdje meedraait in de kerk klinkt dit misschien heel logisch. Maar dat is het niet. Het is in vergelijking met andere religies een bizarre wending. God zelf die mens wordt en het lijden op zich neemt, tot in de dood. Goden horen niet te lijden. Goden horen te feesten op de Olympus of ver weg vanuit de hemel te regeren. God heeft in Jezus zelf het lijden op zich genomen, geproefd, ervaren, gedragen. Jezus heeft niet alleen geleden aan het kruis, onder Pontius Pilatus. Hij is al na zijn geboorte in een voerbak gelegd, omdat er geen plaats was in de herberg. Als baby heeft hij moeten vluchten naar Egypte, op de vlucht voor kindermoordenaar koning Herodes. Als volwassene heeft hij zijn hele leven moeten vluchten voor tegenstanders en machthebbers. Hij heeft gevochten met de duivel. Moeten vechten tegen verleidingen. Zijn lijdensweg voerde hem naar Jeruzalem, waar hij werd binnengehaald als koning, maar vervolgens verraden en verlaten door zijn vrienden, bespuugd en geslagen door zijn volksgenoten, gemarteld en gekruisigd door de Romeinen. Alle vormen van kwaad kwamen op hem neer. Zijn lijden is ongekend en ongeëvenaard.

18 Juist omdat Jezus zelf op de proef werd gesteld en het lijden volbracht heeft, kan hij ieder die beproefd wordt bijstaan.

Lied HH192 Mijn verlosser hangt aan ’t kruis

Het derde antwoord op het lijden is de opstanding.

1 Petrus 1:3-6

3 Geprezen zij de God en Vader van onze ?Heer? ?Jezus? ?Christus: in zijn grote ?barmhartigheid? heeft hij ons opnieuw geboren doen worden door de opstanding van ?Jezus? ?Christus? uit de dood, waardoor wij leven in hoop. 4-5 Er wacht u, die door Gods kracht wordt beschermd omdat u gelooft, in de hemel een onvergankelijke, ongerepte ?erfenis? die nooit verwelkt. U ziet de redding tegemoet, die aan het einde van de tijd zeker geopenbaard zal worden. 6 Verheug u hierover, ook al moet u nu tot uw verdriet nog een korte tijd allerlei beproevingen verduren.

De opstanding van Jezus is dé manier waarop God heeft afgerekend met het kwaad. Jezus’ opstanding is de ultieme nederlaag voor het ultieme kwaad: de dood. De dood kon zijn macht over Jezus niet behouden en moest hem laten gaan. Doordat Jezus is opgestaan wacht ons een ongerepte erfenis in de hemel, zegt Petrus. Dat betekent dat de overwinning zeker is, Jezus heeft gewonnen. Een leven met God hier en nu maar ook na de dood, als de doden opstaan uit de dood, is zeker en ligt als een schat op een veilige plek op ons te wachten.

En dat geeft hoop: omdat Jezus is opgestaan, is het zeker dat God alles nieuw gaat maken. Hij gaat de hemel en de aarde weer samenbrengen. Al het kwaad vernietigen, de dood verdelgen. Dan zal er geen verdriet meer zijn, geen lijden, geen pijn. Als Jezus weer komt, uit de hemel op deze aarde en alles vernieuwt. Dan is het gedaan met het lijden. En dat dat gaat gebeuren is zeker, omdat Jezus is opgestaan. De opstanding van Jezus is misschien wel het allermooiste antwoord op het lijden.

Lied LD642:1,4,5,6,7,8 Ik zeg het allen dat Hij leeft

Het vierde antwoord is dat wij, vanwege de opstanding, nu al iets kunnen zien van Gods koninkrijk dat doorbreekt in deze wereld.

Lucas 91 Jezus riep de twaalf bij zich en gaf hun macht en gezag over alle demonen, en de kracht om ziekten te genezen. 2 Daarna zond hij hen uit om het ?koninkrijk van God? te verkondigen en zieken te genezen. 3 Hij zei tegen hen: ‘Neem niets mee voor onderweg, geen stok, geen reistas, geen brood en geen geld, en ook geen extra ?kleren. 4 Blijf in het huis waar je onderdak hebt gevonden tot je van daar weer verdergaat. 5 Als ze jullie niet willen ontvangen, schud dan het stof van je voeten ten teken dat je niets meer met hen te maken wilt hebben.’ 6 Ze gingen op weg en trokken van de ene plaats naar de andere, terwijl ze het goede nieuws verkondigden en overal zieken genazen.

 God is in Jezus koning geworden van deze wereld. Zijn Geest waait waarheen hij wil en doet wonderlijke dingen. Soms beschermt God ons tegen lijden. Soms worden mensen genezen. Soms worden psychische wonden geheeld. Dingen worden herstelt en herschapen, weer zoals God het bedoelt had. En heel vaak doet God dat door mensen heen. Hij heeft ons geestelijke gaven gegeven. De gave van genezing, de gave van onderwijzen, van troosten, van bijstand verlenen. God maakt allerlei dingen weer heel, door de gaven heen die hij aan ons heeft gegeven. En dat is spannend. Sommige van die gaven zijn voor ons als kerk nog vrij nieuw. Zoals de gaven van genezing. Die vinden we eng, we twijfelen of God ons daarvoor wel goed genoeg vind, of hij echt zo concreet werkt. En we vragen ons waarom bij de een dan wel en bij de ander niet. Maar al die gaven hebben we nodig, ze zijn allemaal even bijzonder. Ze zijn allemaal nodig om de gemeente op te bouwen en Gods koninkrijk hier al te kunnen proeven.

Lied HH386 Wil je opstaan en Mij volgen

Een vijfde antwoord hangt ook samen met dat we gemeente zijn.

1 Korintiërs 12

26 Wanneer één lichaamsdeel pijn lijdt, lijden alle andere mee; wanneer één lichaamsdeel met respect behandeld wordt, delen alle andere in die vreugde. 

Gedeelde smart is halve smart luidt het spreekwoord. En nu kunnen we nooit het lijden dragen voor een ander. Maar door het lijden met elkaar te delen. Door er over te praten. Door medelijden te hebben, door anderen toe te staan mee te lijden. Daardoor wordt het beter te dragen.

Het is iets wat je moet leren. Moet leren om je sores te delen met elkaar, ook al ben je opgevoed met het idee dat je je sores voor je moet houden. En leren om goed te luisteren en echt medelijden te hebben. En geen goedkope antwoorden of directe oplossingen aan te dragen. Zoals de dominee vorige week uitlegde: KD of HD, hoofd dicht, luisteren.

Het is leren, en leren kun je niet in je eentje. Dit is waarom we een koffieochtend hebben, gemeentegroeigroepen en jeugdroepen. Om te leren in het kleine, zodat je ook elkaar kunt steunen en bij elkaar steun kunt zoeken als er groot lijden op je schouders drukt.

Lied HH47 familie (=psalm 133)

Het zesde en laatste antwoord is

1 Korintiërs 10:13

13 U hebt geen beproevingen te doorstaan die niet voor mensen te dragen zijn. God is trouw en zal niet toestaan dat u boven uw krachten wordt beproefd: hij geeft u mét de beproeving ook de uitweg, zodat u haar kunt doorstaan.

Kracht naar kruis. Ook dit is weer zo’n antwoord waar je voorzichtig mee moet zijn. Dat lijden een beproeving is die van God komt. Dat kunnen we maar moeilijk zo beoordelen, zeker bij elkaar. En wat als iemand het lijden zo ervaart dat het zijn of haar kracht wel te boven gaat?

En toch zit er wel iets in hoor. Ik heb als dominee het voorrecht om heel vaak op te mogen trekken met mensen die diep in het lijden zitten. En heel vaak krijg ik te horen dat mensen ervaren dat ze door God worden gedragen. Dat ze dit zelf niet aan zouden kunnen, maar dat hun geloof de kracht geeft om er doorheen te komen. En juist als je God nodig hebt, laat hij vaak iets van zich merken.

Tegelijkertijd kun je ook de ervaring hebben dat het niet zo is. Omdat je God niet kunt zien, bijvoorbeeld als je depressief bent. Je blik is dan zo donker, dat het licht van God niet meer binnen kan komen. Het kan dus liggen aan je blik. Maar het kan ook zijn dat God gewoon echt ver weg lijkt. De je geen troost en kracht ervaart. Maar daar kun je dan altijd nog om bidden. God, u lijkt zo ver weg. God, waar bent u? Slaapt u soms? God, waarom? Woorden uit de psalmen.

En daar hoort ook bij dat lijden loutert. Als je hele leven op rolletjes gaat, valt het niet mee om leerling van Jezus te zijn. Er zijn zoveel dingen die je dan kunnen afleiden: geld, spullen, carrière, vrienden, familie. Lijden, een tijd van beproeving, kan dan iets zijn wat je loutert. Iets waardoor je weer scherp krijgt waar het echt om gaat in het leven. En waardoor je weer kunt leven als leerling van Jezus, gericht op wat echt belangrijk is. Daarmee wil ik niet zeggen dat God het lijden dan op je af stuurt. Maar het is typisch voor God om in het kwaad iets nieuws te beginnen en iets moois en goeds naar boven te laten komen.

En veel belangrijker dan al die dingen die ons afleiden, is dat wij ons laten vormen. Ons karakter laten vormen door de Heilige Geest. Ons laten louteren en steeds meer mens worden zoals Jezus was. En lijden en beproeving kan daarbij behulpzaam zijn. Hoe gek dat ook klinkt omdat we het lijden liever zo veel mogelijk vermijden.

Lied HH433 Stil, mijn ziel wees stil

Zo komen we aan het eind van deze preek. Er zijn vast nog andere antwoorden uit de Bijbel op te diepen, maar ik denk dat het een vrij compleet overzicht was:

  • God is soeverein. Hij bepaalt wat er gebeurd. Niet als goedkoop antwoord, maar als een koning waarmee je mag worstelen.
  • Jezus heeft het ultieme lijden gedragen. Hij is er daarom bij als jij lijdt.
  • Jezus is door God opgewekt uit de dood. God heeft daarmee het kwaad verslagen. Het lijden zal verdwijnen.
  • God heeft ons zijn Geest gegeven. De gaven van de Geest helpen ons om het kwaad te verdrijven en het Goede van Gods koninkrijk te verspreiden.
  • Als één lichaamsdeel lijdt, lijden de anderen mee. We dragen het samen.
  • Lijden loutert, je krijgt kracht naar kruis. Hoe ingewikkeld dat soms ook is.

Het zijn geen goedkope antwoorden. Die je zomaar kunt uitspreken als je aanbelt bij iemand waar net iets heel erg is gebeurd. Maar het zijn antwoorden die helpen als je door het lijden heengaat. Als je je laat vormen door het leven en voorbereid wilt zijn op beproeving. En het zijn antwoorden die we met elkaar moeten oefenen. Want juist als we dit oefenen en ervan leren staan we samen sterk. En als er lijden komt. Onthoud dan dit aller belangrijkste: God is erbij. Amen.

Lied HH423 Hij is erbij