bij Exodus 15:1-21
Leerlingen van Jezus, gasten die met ons meekijken,
De Tweede Wereldoorlog is het grootste dieptepunt in de geschiedenis van de mensheid. Ongeveer 55 miljoen mensen zijn er omgekomen. De helft soldaten, de helft burgers. En het diepste dieptepunt binnen die oorlog was de Sjoah, de holocaust. Zes miljoen Joden die door de Nazi’s werden vermoord. Enkel en alleen omdat ze Joden waren.
Maar waarom vinden we dat zo erg? Misschien vind je dat een gekke vraag. Maar kijk maar eens naar de tijd van de Bijbel. Bijvoorbeeld Julius Caesar, een van de grootste Romeinse leiders ooit. Hij leefde net voor de tijd van Jezus. Hij veroverde heel Gallië, nu Frankrijk, voor de Romeinen. En hij schepte er in een van zijn boeken over op dat hij één miljoen Galliërs had gedood, en één miljoen Galliërs tot slaaf had gemaakt. Niemand die dat erg vond, behalve de Galliërs zelf.
Of kijk naar het Bijbelverhaal over de uittocht uit Egypte. Dat begon met een Farao die een heel volk van immigranten hun vrijheid afnam, en tot slaaf maakte. En om het volk uit te roeien, gaf hij bevel om alle nieuw geboren jongetjes te vermoorden. Genocide zouden we nu zeggen. In die tijd, heel normaal.
De wreedheden van het uitmoorden van hele steden, de verliezers tot slaaf maken. Het was lange tijd de gewoonste zaak van de wereld.
Tot die ene mens: Jezus van Nazareth. Hoe Hij leefde, wat Hij vertelde, dat Hij stierf en weer opstond uit de dood. En hoe dat later door kerkleiders werd uitgelegd. Dat heeft de wereld veranderd. En vooral deze twee principes uit Jezus’ leven en onderwijs zijn cruciaal:
- Dat alle mensen gelijk zijn, want ze zijn allemaal geschapen door God. Door Hem geliefd en bedacht. En dat mensen uit alle volken kunnen door Jezus bij de familie van God gaan horen.
- Dat de sterken moeten zorgen voor de zwakken.
Deze twee principes waren totaal nieuw in de Romeins-Griekse samenleving waarin de kerk ontstond. Dat schrijft de Engelse historicus en oudheid kenner Tom Holland in zijn boek ‘Heerschappij/Dominion’. Deze principes waren revolutionair en hebben de hele samenleving veranderd.
Niet dat de kerk zelf altijd zo goed deze principes heeft toegepast. Denk aan de kruistochten, het antisemitisme, de slavernij die pas negentien eeuwen later werd afgeschaft, denk aan de onderdrukking van arbeiders en vrouwen. De kerk heeft vaak de bestaande machtsverhoudingen goed gepraat en haar meester verloochend. Maar hoe erg de kerk het ook heeft verprutst, deze principes komen toch echt van Jezus.
En precies deze twee principes, alle mensen zijn gelijk, en de sterken moeten zorgen voor de zwakken, die werden door de nazi’s aangevallen.
Ze vonden dat mensen niet gelijk waren. Ze maakten een racistisch onderscheid tussen übermenschen (de ariërs) en untermenschen (zoals de Joden).
En de sterken moesten volgens de nazi’s niet zorgen voor de zwakken, maar de zwakken vertrappen. Mensen met een handicap werden vermoord.
Dat is waarom we het nazisme zo erg vinden, waarom hun denken en daden zo erg zijn. Het gaat in tegen de twee belangrijkste christelijke morele principes: alle mensen zijn gelijk, en de sterken zorgen voor de zwakken.
De nazi’s wilden eigenlijk verder gaan, waar de farao van Egypte was gebleven. Beiden zagen het volk Israël als bedreiging. Beiden maakten gebruik van de modernste technieken om het volk te vernietigen. De nazi’s van concentratie kampen, gas en tanks. De farao van slavenarbeid en strijdwagens.
En wat je ook bij zowel de nazi’s als de farao ziet is dat het kwaad in al haar facetten naar boven komt.
De individuele zonde: wat doe je? Werk je mee? Ga je in verzet? Hoe houd je je ziel zuiver?
En het structurele kwaad: slavenarbeid, racisme, uitsluiting, een economie van vernietigingskampen, hongersnood.
En ook het onderliggende geestelijke kwaad. Het wordt in het verhaal van de Exodus af en toe genoemd, maar op de achtergrond is de geestelijke strijd altijd aanwezig: de strijd om het volk Israël uit Egypte te krijgen, is uiteindelijk een strijd tussen Jahwe, de God van Israël en de Egyptische goden.
Bij elke van de tien plagen wordt er een Egyptische god uitgedaagd wie de sterkste is. Hapi, de nijlgod, of Jahwe die de nijl veranderd in bloed. Horus, de god van de zon, of Jahwe die het land vult met duisternis. En elke keer wint Jahwe. Tot uiteindelijk de personificatie van de die Egyptische goden, de Farao, zinkt als lood in het water van de Rietzee.
En zo was het ook bij de Nazi’s: de vernietiging van volken, steden, culturen. Levens, liefdes, families. De verwoesting van zielen die vol werden van woede, wraakzucht, duisternis. Onvrijheid en onderwerping. Mensen die gereduceerd worden tot getatoeëerde nummers. Het is anti-schepping, duisternis, chaos. Dat is waar de duivel op uit is. En dat is waar de Tweede Wereldoorlog massaal toe leidde.
God is juist uit op bevrijding. Op herstel van de schepping. We lazen het bij Paulus:
31Vrienden, laten we goed onthouden dat wij geen ?slaven? zijn. Wij zijn vrij!
1Christus? heeft ons bevrijd. Daardoor kunnen we als vrije mensen leven. Houd dus vol en laat niemand je weer ?slaaf? maken.
God is uit op herstel van de schepping. In Christus heeft het goede gewonnen van het kwade. En een van de waarden van het goede is vrijheid. De God van de Bijbel is een God die bevrijdt. Uit slavernij, uit ballingschap, uit onderdrukking.
En daarom mogen we God danken, voor de vrijheid. Voor de bevrijding van zijn volk Israël, uit de macht van Egypte en haar afgoden, door het water van de Rietzee, naar het beloofde land.
We mogen God danken voor Jezus. Die ons bevrijdde uit ballingschap, het niet bij God horen. Die ons onderdeel maakt van Gods gezin. Die ons heeft bevrijdt van de zonde. Doordat wij met Hem zijn gestorven en weer opgestaan tot een nieuw leven.
We mogen God danken voor de bevrijding van vijfenzeventig jaar geleden. Door de geallieerden. Al die mensen die hun leven hebben gegeven, voor onze vrijheid. Dat het kwaad van het nazisme is verslagen.
We mogen God danken voor de vrijheid die wij nu hebben, voor de mensenrechten die ons zijn toegekend. Die vanuit het christelijk geloof zijn voortgekomen. Mensenrechten die voorschrijven dat alle mensen gelijk zijn. En dat alle mensen in vrijheid moeten kunnen leven. Mensenrechten zoals ze ook in onze grondwet staan, waardoor wij zelfs in een tijd van sociaal afstand houden, toch de godsdienstvrijheid hebben om een livestream kerkdienst te organiseren.
En die vrijheid geeft ook verantwoordelijkheid. Zoals Paulus schrijft:
13Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn. Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in ?liefde, 14want de hele wet is vervuld in één uitspraak: ‘Heb uw naaste lief als uzelf.’
We mogen bidden voor degenen die niet vrij zijn. Voor christenen die worden vervolgd. We mogen hen helpen, omdat zij juist nu in deze tijd van de coronacrisis door hun eigen overheden worden overgeslagen.
We mogen opkomen voor alle mensen die geen vrijheid hebben, door handtekeningen te zetten via Amnesty International.
We mogen de vrijheid in Nederland bewaken. Door onze politieke stem te geven aan partijen die die twee belangrijke christelijke principes uitdragen: dat alle mensen gelijk zijn, en dat de sterken zorg dragen voor de zwakken.
En door te bidden voor onze overheid. Door de tijdelijke vrijheidsbeperkingen die we nu hebben goed te dragen, en geen misbruik te maken van de extra vrijheid die we als kerk hebben.
En we mogen zelf meebouwen aan dit bevrijdingslied, uit Exodus 15. En dan misschien niet allemaal zoals Lars en Emma hebben gedaan, door het lied op muziek te zetten. Wat ik bedoel is dat het lied verder gaat dan alleen de bevrijding uit Egypte. Dat is het eerste couplet. Maar het lied gaat ook over hoe het volk Israël het beloofde land intrekt, veertig jaar later. En over hoe ze een tempel gaan bouwen, 500 jaar later. Het lied is dus niet bedoeld om alleen mee te gedenken. Maar ook om uit te breiden. Elke keer als God weer iets groots had gedaan voor Israël, voegde ze dat toe aan dit vrijheidslied.
En daarmee is dit lied ook een uitnodiging om zelf te delen wat voor groots God gedaan heeft in jouw leven. Waarvan ben jij door God bevrijd? Welke afgoden heb jij met Gods hulp verslagen? Wanneer heb jij Gods kracht meegemaakt?
2De HEER is mijn sterkte, Hij is mijn beschermer,
de HEER kwam mij te hulp.
Hij is mijn God, Hem wil ik eren,
de God van mijn vader, Hem loof en prijs ik.
Ik wil jullie uitdagen om daar niet alleen over na te denken, maar het ook te delen. Nu in de chat van deze livestream op youtube. Of zo bij de digitale koffie. Wanneer heb jij de grootheid van God ervaren? Waarvan heeft God jou bevrijd? Amen.