sermon in English below
Leerlingen van Jezus, gasten met ons,
In hoofdstuk 4 schrijft Paulus veel over slavernij. En slavernij is voor ons vooral iets uit ons gezamenlijke verleden. Steeds meer komen we er achter dat Nederlands rijke verleden is gebouwd op slavernij. Ook de Protestantse Kerk Nederland, waar wij bij horen, laat nu onderzoek doen hoe de kerk van slavernij heeft geprofiteerd.
Het blijft moeilijk voor te stellen dat slavernij ook door christenen eeuwenlang is geaccepteerd. Alle mensen zijn toch geschapen naar het evenbeeld van God. Joden en christenen hebben vaak geprobeerd slavernij zoveel mogelijk in te perken. Er staan regels in de Bijbel over dat je geen mensen mag roven, dat je slaven na een aantal jaar vrij moet laten, dat je ze niet onmenselijk mag behandelen. Maar toch bleef slavernij bestaan.
Slavernij was net zo normaal in de oudheid, als de olie, gas en kolen in onze wereld. Vervoer, verwarmen, industrie, die draaiden op slaven, zoals ze bij ons draaien op fossiele brandstof. En van die fossiele brandstoffen weten we inmiddels ook dat ze niet goed zijn. Maar we zijn er verslaafd aan, we denken niet zonder te kunnen. Net zoals ze in de oudheid verslaafd waren aan slavernij.
Maar, in de Bijbel is er een duidelijke lijn dat slavernij eigenlijk niet hoort. En dat gaat terug op die ene grote gebeurtenis. We lezen er over in het boek Exodus, uittocht. God bevrijdde zijn volk Israël uit de slavernij van Egypt. Hij hoorde hun jammerklacht, riep Mozes en stuurde plagen op de Egyptenaren af. En na tien plagen konden de farao en zijn Egyptische afgoden, de God van Israël niet langer weerstaan: farao liet hen vrij. Het ging nog bijna mis aan de oever van de Rietzee. Maar God opende het water, Israël liep naar de overkant, en de farao en zijn ruiters verdronken in de zee.
Het boek Exodus eindigt met het maken van de tabernakel. Een tent waarin Gods heilige aanwezigheid woont bij zijn volk. Levensgevaarlijk, want je kunt niet zomaar bij God zijn. Alleen als je rein bent kun je in de buurt van God komen.
Daarom is de wet nodig, die ook in Exodus wordt gegeven. De wet maakt duidelijk hoe je rein kunt blijven, en als je onrein wordt, hoe je weer rein kunt worden. De wet zorgt dat Israël afstand houdt van andere volken, zodat ze niet met hun onreinheid besmet raken.
Maar als Israël in het beloofde land woont, gaat dat helemaal mis. Israël ging afgoden dienen. Daarom trok God zijn zegenende handen af van Israël, en kwam de vloek van de ballingschap uit: Israël werd weer slaven, nu van Babylon. En later van andere volken, zoals de Romeinen. Er was een nieuwe Exodus, een nieuwe uittocht uit de slavernij nodig.
En dat is wat Jezus heeft gedaan. Hij heeft een nieuwe Exodus mogelijk gemaakt. Door zijn leven, lijden, sterven en opstanding, is de vloek verbroken. Jezus is het Pesachlam, het ware Lam van God. God gaat voorbij, Pesach, aan onze zonde. We mogen leven in vrijheid.
Maar zegt Paulus, als je dan toch weer wilt leven onder de Thora. Onder de wetten van besnijdenis, apart eten van de heidenen, en aparte feestdagen. Dan doe je de bevrijding door Jezus teniet.
Dan ben je net zoals de Israëlieten in de woestijn. Ze waren op weg naar het beloofde land. Maar als het even mis ging, er even geen water of eten was, gingen ze direct klagen. Dan wilden ze terug naar Egypte, want daar hadden ze het toch zo goed gehad. Eten en drinken in overvloed. En die slavenarbeid, ach, hoe erg was dat nou geweest.
De Joodse christenen die willen dat de heidenen zich gaan gedragen als Joden, die willen de uittocht door Jezus terugdraaien, zegt Paulus. Wie het juk van de Thora weer op zich neemt, maakt zichzelf tot slaaf van de wet. Dat moet je niet doen. Want in Christus zijn wij bevrijd.
Loflied Zing voor de Heer (Exodus 15)
En dan komt Paulus weer bij Abraham uit. En dan komen we echt bij de kern van de Brief aan de Galaten. Paulus vertelt het verhaal van Abraham en zijn twee zonen: Ismaël en Izaäk.
God had Abraham en Sara beloofd dat er een grote familie uit hen zou voortkomen, die alle volken tot zegen zou zijn. Maar Sara kon geen kind krijgen, het duurde maar en duurde maar. Dus kwamen ze met een eigen plan om Gods belofte waar te maken.
Abraham en Sara waren eerder voor een hongersnood het beloofde land ontvlucht naar Egypte. Maar in Egypte voelden ze zich niet veilig. Abraham zei tegen Sara: we doen alsof jij mijn zus bent, niet mijn vrouw. En waar Abraham bang voor was, gebeurde ook: de farao dacht: wat een mooie vrouw is die Sara. Hij nam haar bij zich om een van zijn vrouwen te worden. De farao gaf vee en slaven aan Abraham.
Maar toen trof God de farao en zijn hof met plagen. De farao kwam er achter dat Abraham gelogen had, dat Sara wel zijn vrouw was, en hij stuurde Abraham en Sara weg. Alle cadeaus mochten ze houden.
En een van cadeaus was de slavin Hagar. En die Egyptische slavin werd de oplossing voor het probleem dat Sara geen kinderen kon krijgen. Abraham sliep met Hagar. Abraham verkrachtte haar, zouden we nu zeggen. En uit dat seksueel misbruik kwam Ismaël voort, Abrahams eerste zoon. Later werd Sara met Gods hulp toch zwanger, en werd Izaäk geboren.
Twee zonen dus, van twee verschillende vrouwen. En dat ziet Paulus als een beeld voor wat hij ziet gebeuren bij de Galaten.
Aan de ene kant heb je Ismaël. Aan de andere kant Izaäk.
Ismaël is geboren uit een slavin, Hagar. Izaäk uit een vrije vrouw, Sara.
Ismaël werd geboren uit het vlees. Uit het plan van Abraham en Sara om zelf een nakomeling te regelen. Izaäk werd geboren vanuit Gods belofte, door Gods handelen.
En dat staat voor iets diepers, zegt Paulus. Voor twee verbonden.
Het ene verbond is dat van de wet. De wet die God gaf aan Mozes, op de berg Sinaï. De wet die op zichzelf goed is, maar omdat Israël zich er niet aan hield, werd de wet van een zegen tot een vloek. En het huidige Jeruzalem lag toen Paulus dit schreef, onder die vloek. Want het was bezet door de Romeinen, de inwoners waren slaven van een vreemde macht.
Maar het andere verbond, is het verbond van de belofte. Sara werd zwanger door Gods hulp. Door de werking van Gods Geest.
Sara staat voor het hemelse Jeruzalem. Het Jeruzalem van na de ballingschap, waar de profeten al over spraken. Opnieuw duikt Paulus beelden op uit het Oude Testament. Eerst dus de Exodus. Toen het verhaal van Abraham. En nu beelden uit Jesaja. Over het nieuwe Jeruzalem dat door God wordt bevrijdt uit de ballingschap.
Jesaja 52
1Ontwaak, ontwaak, Sion, en bekleed je met je kracht! Bekleed je met je pronkgewaad, Jeruzalem, heilige stad. Nooit meer zul je worden betreden door wie onbesneden is, of onrein.
2Klop het stof van je af en sta op, Jeruzalem, neem plaats op de troon.
De ketenen om je hals zijn losgemaakt, gevangene, vrouwe Sion.
3Want dit zegt de HEER: Voor niets zijn jullie verkocht, zonder geld koop Ik jullie weer vrij.
4Dit zegt God, de HEER: Eerst trok mijn volk naar Egypte om daar als vreemdeling te leven, later werd het door Assyrië onderdrukt.
5Wat win Ik daar nu bij? – spreekt de HEER. Voor niets is mijn volk weggenomen, hun leiders weeklagen – spreekt de HEER –, dag in dag uit wordt mijn naam beschimpt.
6Daarom, op die dag, zal mijn volk mijn naam kennen, beseffen dat Ik het ben die zegt: ‘Hier ben Ik.’
7Hoe welkom is de vreugdebode die over de bergen komt aangesneld, die vrede aankondigt en goed nieuws brengt, die redding aankondigt en tegen Sion zegt: ‘Je God is koning!’
8Hoor! Je wachters verheffen hun stem, samen barsten ze uit in gejuich, want ze zien het met eigen ogen: de HEER keert terug naar Sion.
9Breek uit in gejubel, ruïnes van Jeruzalem, want de HEER troost zijn volk, Hij koopt Jeruzalem vrij.
10De HEER ontbloot zijn heilige arm ten overstaan van alle volken, en de einden der aarde zien hoe onze God redding brengt.
We lezen hier over het nieuwe Jeruzalem dat God heeft beloofd. Dat wordt bevrijdt uit de ballingschap. God zelf die weer komt wonen bij zijn volk.
Jesaja vertelt dan in hoofdstuk 53 verder over de Messias, de leidende dienaar, die de zonden van zijn volk op zich neemt.
En dan gaat Jesaja verder over het nieuwe Jeruzalem. Jeruzalem is als een onvruchtbare vrouw, die toch veel kinderen krijgt.
Jesaja 54
1Jubel, onvruchtbare vrouw, jij die nooit een kind hebt gebaard; breek uit in gejuich en gejubel,
jij die geen weeën hebt gekend. Want – zegt de HEER –, de kinderen van deze verlaten vrouw
zullen talrijker zijn dan die van de gehuwde.
2Vergroot de plaats voor je tent, span het tentdoek wijder uit, zonder enige terughoudendheid.
Verleng de touwen, zet de tentpinnen vast.
3Naar alle kanten zul je je uitbreiden, je nageslacht zal de vreemde volken verdrijven en de verlaten steden bevolken.
4Wees niet bang: je zult niet worden beschaamd; wees niet bedrukt: je zult niet worden vernederd.
Je zult de schande van je jeugd vergeten, niet meer denken aan de smaad van je weduwschap.
5Want je maker neemt je tot vrouw, HEER van de hemelse machten is zijn naam. De Heilige van Israël zal je bevrijder zijn, men noemt Hem God van de hele aarde.
De onvruchtbare vrouw, Sara, zal een grote familie krijgen, door Gods belofte. Die vrouw, het hemelse Jeruzalem, wordt een stad waar alle volken welkom zijn.
En Paulus zegt: jullie zijn kinderen van die belofte, kinderen van die vrij vrouw, van het nieuwe hemelse Jeruzalem. Jullie zijn bevrijdt uit de ballingschap.
Galaten 4&5
31Kortom, broeders en zusters, wij zijn geen kinderen van de slavin, maar van de vrijgeboren vrouw.
1Christus heeft ons bevrijd opdat wij in vrijheid zouden leven; houd dus stand en laat u niet opnieuw een slavenjuk opleggen.
Laat je niet in met mensen die zeggen dat je je moet besnijden. Blijf samen eten als één familie. Laat je niet afleiden door verplichte feestdagen die je zou moeten houden.
Want wij zijn bevrijdt. Van de machten en krachten van het kwaad, van de afgoden. Van de ballingschap, van de vloek van de Thora. We leven als vrije mensen. Door wat Jezus voor ons heeft gedaan. Dat is de kern van de brief aan de Galaten.
De komende twee hoofdstukken worden concreter over hoe je in die vrijheid goed kunt leven. Daarover op een andere zondag meer. Maar nu kunnen we al wel kijken wat ons in onze tijd tegenhoudt om in vrijheid te leven.
Misschien ben je wel opgegroeid in een kerk waar de regels centraal stonden. Waar de druk van de kerkregels leidden tot onvrijheid. Weet dan dat Jezus je van dat juk wil bevrijden.
Misschien ben je op zoek naar je identiteit. Wie ben ik? Wat wil ik? Wat maakt mijn leven de moeite waard? Ben ik wel succesvol op mijn werk of mijn studie? Of als je op je oude dag terugkijkt op je leven, en je vraagt je af wat het nou waard is geweest.
Weet dan dat je vrij bent in Christus. Door Jezus ben je een kind van God. Dat is je belangrijkste identiteit. Wat je gepresteerd hebt in het leven is dan niet meer zo belangrijk.
Misschien zit je vast aan verkeerde patronen. Negatief denken. Schulden. Verslaving. Met Gods kracht, kun je er van los komen. Jezus wil je vrij maken. Als kerk kunnen we elkaar daarbij helpen.
En Paulus geeft ons een prachtige opdracht als kerk. Meewerken aan vrijheid. Mensen vrij maken die als slaven worden gehouden. Uitbuiting tegengaan. Alleen consumeren wat eerlijk is gemaakt, zonder slavernij. En wat goed is voor de schepping.
We leven in vrijheid. Dat geld voor volgelingen van Jezus. Maar het is ook de basis van de rechten van de mens. En de basis van de rechtsorde in de wereld. Alle landen hebben de vrijheid om hun eigen keuzes te maken. Een groot machtig land mag een kleiner land niet haar wil opleggen. Want in christus zijn we vrij. En landen zijn dus ook vrij om hun eigen vrienden te kiezen.
Als kerk mogen we bidden voor iedereen die die vrijheid niet wordt gegund. Want God is een God die bevrijdt uit elke dwang en slavernij.
We zijn vrij. Om in vrijheid te leven en in vrijheid te dienen. Amen.
Disciples of Jesus, guests with us,
In chapter 4 Paul writes a lot about slavery. And slavery for us is mainly something from our shared past. We are increasingly discovering that the rich past of the Netherlands is built on slavery. The Protestant Church of the Netherlands, to which we belong, is now also having research carried out into how the church has benefited from slavery.
It remains difficult to imagine that slavery has also been accepted by Christians for centuries. All human beings are created in the image of God. Jews and Christians have often tried to limit slavery as much as possible. There are rules in the Bible that you may not rob people, that you must release slaves after a number of years, that you must not treat them inhumanely. Yet slavery persisted.
Slavery was as common in ancient times, as the oil, gas and coal in our world. Transport, heating, industry, which ran on slaves, as they run on fossil fuel in our country. And we now also know that those fossil fuels are not good. But we are addicted to it, we don’t think we can do without it. Just as they were enslaved to slavery in ancient times.
However, in the Bible there is a clear line that slavery really shouldn’t be. And that goes back to that one big event. We read about it in the book of Exodus, Exodus. God delivered his people Israel from slavery in Egypt. Hearing their lamentation, he called to Moses and sent plagues on the Egyptians. And after ten plagues Pharaoh and his Egyptian idols could no longer resist the God of Israel: Pharaoh released them. It almost went wrong on the banks of the Rietzee. But God opened the water, Israel ran across, and Pharaoh and his horsemen were drowned in the sea.
The book of Exodus ends with the making of the tabernacle. A tent in which God’s holy presence dwells with his people. Dangerous, because you can’t just be with God. Only when you are clean can you come near God.
That is why the law is needed, which is also given in Exodus. The law makes clear how to stay clean, and if you become unclean, how to become clean again. The law ensures that Israel keeps a distance from other nations, so that they do not become contaminated with their uncleanness.
But when Israel lives in the Promised Land, it all goes wrong. Israel began to worship idols. Therefore God withdrew his blessing hands from Israel, and the curse of captivity came out: Israel became slaves again, this time of Babylon. And later from other nations, such as the Romans. A new Exodus, a new exodus from slavery was needed.
And that’s what Jesus did. He made possible a new Exodus. Through his life, suffering, death and resurrection, the curse is broken. Jesus is the Passover Lamb, the true Lamb of God. God passes over, Passover, our sin. We can live in freedom.
But says Paul, if you still want to live under the Torah. Under the laws of circumcision, separate eating of the Gentiles, and separate feast days. Then you nullify the deliverance through Jesus.
Then you are like the Israelites in the desert. They were on their way to the promised land. But if something went wrong, there was no water or food, they immediately complained. Then they wanted to go back to Egypt, because they had had such a good time there. Plenty of food and drink. And that slave labor, oh, how bad that had been.
The Jewish Christians who want the Gentiles to behave like Jews, they want to reverse the exodus through Jesus, says Paul. Whoever takes on the yoke of the Torah again makes himself a slave to the law. You should not do that. For in Christ we are set free.
Hymn Sing to the Lord (Exodus 15)
And then Paul comes back to Abraham. And then we really get to the heart of the Letter to the Galatians. Paul tells the story of Abraham and his two sons: Ishmael and Isaac.
God had promised Abraham and Sarah that they would produce a great family that would bless all nations. But Sara couldn’t have a child, it went on and on. So they came up with a plan of their own to fulfill God’s promise.
Abraham and Sarah had fled the Promised Land to Egypt before a famine. But in Egypt they did not feel safe. Abraham said to Sarah, We pretend you are my sister, not my wife. And what Abraham feared, also happened: Pharaoh thought, What a beautiful woman Sarah is. He took her to be one of his wives. Pharaoh gave Abraham cattle and slaves.
But then God struck Pharaoh and his court with plagues. Pharaoh found out that Abraham had lied, that Sarah was his wife, and sent Abraham and Sarah away. They were allowed to keep all the presents.
And one of the presents was the slave girl Hagar. And that Egyptian slave became the solution to the problem that Sarah couldn’t have children. Abraham slept with Hagar. Abraham raped her, should we say now. And out of that sexual abuse came Ishmael, Abraham’s first son. Later, with God’s help, Sarah became pregnant, and Isaac was born.
So two sons, from two different women. And Paul sees that as a picture of what he sees happening with the Galatians.
On the one hand you have Ishmael. On the other side Isaac.
Ishmael was born of a slave girl, Hagar. Isaac of a free woman, Sarah.
Ishmael was born of the flesh. From the plan of Abraham and Sarah to arrange an offspring themselves. Isaac was born from God’s promise, through God’s action.
And that stands for something deeper, says Paul. Connected for two.
The one covenant is that of the law. The law that God gave to Moses on Mount Sinai. The law which is good in itself, but because Israel did not keep it, the law went from a blessing to a curse. And Jerusalem today, when Paul wrote this, was under that curse. Because it was occupied by the Romans, the inhabitants were slaves to a foreign power.
But the other covenant is the covenant of promise. Sarah became pregnant by God’s help. By the working of God’s Spirit.
Sarah represents the heavenly Jerusalem. The Jerusalem after the captivity, of which the prophets already spoke. Again Paul pops up images from the Old Testament. So first the Exodus. Then the story of Abraham. And now images from Isaiah. About the New Jerusalem that is delivered by God from captivity.
Isaiah 52
1Awake, awake, Zion, and put on your strength! Put on your garb, Jerusalem, holy city. Never again will you be trodden by the uncircumcised or unclean.
2Knock off the dust and arise, O Jerusalem, and sit on the throne.
The chains about your neck are loosed, captive, Lady Zion.
3For this is what the LORD says: You were sold for nothing; without money I will redeem you.
4Thus says the LORD GOD: First my people went to Egypt to sojourn there, and afterwards they were oppressed by Assyria.
5What do I gain now? — saith the LORD. My people have been taken for nothing, their leaders lament, declares the LORD, my name is reviled day after day.
6Therefore, in that day, my people will know my name, and will know that it is I who say, “Here I am.”
7How welcome is the herald of rejoicing who comes running over the mountains, who announces peace and brings good news, who announces salvation, and says to Zion, “Your God is king!”
8Hear! Your watchmen lift up their voices, together they shout for joy, for they see it with their own eyes: The LORD is returning to Zion.
9Break out for joy, O ruins of Jerusalem, for the LORD comforts his people, he redeems Jerusalem.
10The LORD bared his holy arm before all the nations, and the ends of the earth saw how our God brought salvation.
We read here about the New Jerusalem that God has promised. That is freed from exile. God himself coming to live with his people again.
Isaiah then continues in chapter 53 about the Messiah, the leading servant, who takes upon himself the sins of his people.
And then Isaiah continues about the New Jerusalem. Jerusalem is like a barren woman, who has many children.
Isaiah 54
1Sing, barren woman, you who never bore a child; break out in shouting and shouting,
you who have known no labor pains. For, saith the LORD, the children of this forsaken woman
will be more numerous than those of the married.
2Enlarge the space in front of your tent, stretch the canvas wider, without any restraint.
Extend the ropes, secure the tent pegs.
3You will spread out in every direction, and your seed will drive out the foreign nations and inhabit the deserted cities.
4Fear not: thou shalt not be ashamed; do not be depressed: you will not be humiliated.
You will forget the shame of your youth, remember the shame of your widowhood.
5For your maker takes you to wife, LORD of hosts is his name. The Holy One of Israel will be your deliverer, He is called God of all the earth.
The barren woman, Sarah, will have a large family, by God’s promise. That woman, the heavenly Jerusalem, becomes a city where all nations are welcome.
And Paul says: You are children of that promise, children of that free woman, of the new heavenly Jerusalem. You have been released from exile.
Galatians 4&5
31In short, brothers and sisters, we are not children of the slave girl, but of the free-born woman.
1Christ has delivered us that we might live in freedom; stand, therefore, and do not be again subjected to a yoke of slavery.
Don’t get involved with people who tell you to be circumcised. Keep eating together as one family. Don’t get distracted by mandatory holidays that you should keep.
Because we are liberated. From the powers and forces of evil, from idols. From exile, from the curse of the Torah. We live as free people. Because of what Jesus has done for us. That is the essence of the letter to the Galatians.
The next two chapters will become more concrete about how to live well in that freedom. More on that on another Sunday. But now we can already see what prevents us from living in freedom in our time.
Perhaps you grew up in a church where the rules were central. Where the pressure of church rules led to lack of freedom. Then know that Jesus wants to free you from that yoke.
Perhaps you are looking for your identity. Who am I? What do I want? What makes my life worth living? Am I successful at work or in my studies? Or if you look back on your life in your old age, and you wonder what it was worth.
Know then that you are free in Christ. Through Jesus you are a child of God. That is your most important identity. What you have accomplished in life is then no longer so important.
You may be stuck with wrong patterns. Negative thinking. debts. addiction. With God’s power, you can break free. Jesus wants to set you free. As a church, we can help each other with that.
And Paul gives us a wonderful commission as a church. Contribute to freedom. Free people who are held as slaves. Prevent exploitation. Only consume what is made fairly, without slavery. And what is good for creation.
We live in freedom. That goes for followers of Jesus. But it is also the basis of human rights. And the basis of the legal order in the world. All countries have the freedom to make their own choices. A large, powerful country cannot impose its will on a smaller country. For in Christ we are free. And countries are also free to choose their own friends.
As a church, we can pray for everyone who is not given that freedom. For God is a God who delivers from every compulsion and bondage.
We are free. To live in freedom and serve in freedom. Amen.