De preek over ‘Sjema’

bij Deuteronomium 6:4-9

Sjema Israel, Adonai Elo-hénoe, Adonai echád,

Luister, Israël: de HEER, onze God, de HEER is de enige,

Deze zin vormt de kern van het Joodse geloof. Elke Jood bid dit gebed bij het opstaan en slapen gaan. Het wordt gezongen bij elke Joodse eredienst op Sabbat. En het komt terug in de liturgie bij het belangrijkste Joodse feest: Yom-Kipoer, Grote verzoendag. Het feest dat komende dinsdag weer wordt gevierd.

Deze woorden worden door veel Joden gedragen op hun armen en voorhoofd. Je vind ze op poorten en deuren.

Maar het doel van die woorden is niet dat ze aan de buitenkant blijven. Het doel is dat ze binnenkomen.

Dat past ook goed bij het eerste woord van het sjema: sjema Israël, hoor of luister Israël. Het gaat er daarbij om echt goed te luisteren naar de woorden die komen. Dus niet alleen dat de woorden in je oren terecht komen. Het ene oor in, en het andere oor uit. Maar dat ze in je oren worden geknoopt. En horen betekent dan ook luisteren. Luisteren, gehoorzamen, navolgen, uitvoeren. Het gaat erom dat die woorden in je komen, en je er naar gaat leven.

Dat geldt niet alleen voor Israëlieten, letterlijke nakomelingen van stamvader Abraham en stammoeder Sara. Het geldt ook voor christenen: mensen die vanwege die ene Israëliet, Jezus van Nazareth, ook tot het volk Israël zijn gaan behoren. Wij, als adoptiekinderen. Verwonderend dat ook wij bij het uitverkoren volk van God mogen horen.

Ook wij mogen horen naar deze woorden: Adonai Elo-hénoe, Adonai echád.

Adonai: dat is de Heer. God de Heer. God die we kennen als: ik ben die ik ben, ik zal er zijn. De Heer van hemel en aarde. De Heer van ons leven.

En die Heer, Adonai is echád: één of de enige. God is één. Er is maar één God. De God van Abraham, Isaäk en Jakob. De God die we leren kennen als Vader, Zoon en Heilige Geest. Er is geen andere.

Dat geloof in de eenheid van God delen joden, christenen en moslims met elkaar. Hoe verschillend ze ook over God denken. Het geloof dat God echád, één is, bevrijdt ons van onze neiging om andere goden te aanbidden.

En dat brengt ons bij die volgende zin:

5Heb daarom de HEER, uw God, lief met ?hart? en ziel en met inzet van al uw krachten. 

Omdat God de enige God is, mogen we Hem liefhebben. Maar dat begint allemaal met zíjn liefde voor ons. Hij heeft Israël uitgekozen. Hij heeft Israël bevrijdt uit Egypte. Niet omdat ze zo bijzonder, of belangrijk waren. Maar gewoon, omdat God van hen hield. En door Jezus worden wij ook opgenomen in die liefde van God. Het is vanwege zijn liefde dat God zijn zoon heeft gegeven om de wereld te redden. Om ons met Hem te verbinden.

En door Zijn liefde voor ons, kunnen wij God liefhebben. Dat is een gevoel. Een gevoel van bewondering voor wie God is. Een gevoel dat je soms overkomt. Een gevoel dat je kunt krijgen door dichtbij God te zijn. Door Hem regelmatig op te zoeken. In stilte, in de Bijbel, in gebed, in liederen, in de natuur. Dan kun je vol raken van de liefde voor God.

Maar liefde voor God gaat altijd verder. Als je God liefhebt, ga je ook je naaste liefhebben. Dat is ook hoe God wil dat wij hem liefhebben: door te helpen wie een helper nodig heeft. Door te zorgen voor elkaar en voor Zijn schepping.

En dat liefhebben van God mogen we dan doen heel ons met hart, ziel en inzet van al onze krachten .

Die zin heb je misschien al heel vaak gehoord in de kerk. Zo vaak dat uitleg niet meer nodig lijkt. Maar dit is eigenlijk een van de meest complex zinnen van de Bijbel. Omdat de woorden ‘hart’, ‘ziel’, en ‘inzet van al je kracht’ iets heel anders betekenen dan het in eerste instantie lijkt. Hier botst onze wereld met de wereld van de Bijbel.

Het eerste waar we God mee mogen liefhebben is in het Hebreeuws ons ‘lev’, in het Grieks ‘kardias’, wat we wel kennen van de kardioloog. Het hart dus.

Bij het hart denken wij aan een orgaan dat hier zit. En we denken aan je gevoel: volg je hart. Daarmee bedoelen we: schakel je verstand uit. Doe wat in je hart opkomt. Wat past bij wie jij bent. Wat voor jou goed voelt.

Maar in de Hebreeuwse Bijbel is je hart niet alleen je gevoel, maar ook je verstand. Er is geen apart woord voor je hersenen. En als je je hart volgt, volg je je diepste verlangens. Daarom staat er in spreuken 4:

23Van alles waarover je waakt, waak vooral over je ?hart, het is de bron van je leven.

Je zou kunnen zeggen: je lev dat is wat er in je zit: je gevoel, je gedachten, je verlangens.

Het tweede waarmee we God mogen liefhebben is de in het Hebreeuws ‘nephesh’, in het Grieks ‘psyche’, wat we kennen van de psycholoog, de zielendokter. In het Nederlands vertalen we dit woord meestal met ‘ziel’.

Maar bij het woord ziel worden we snel op het verkeerde spoor gezet. We denken dan snel vanuit de Griekse filosoof Plato die de ziel zag als de kern van de mens, die gevangen zit in een lichaam. Het doel van de ziel is om dit aardse lichamelijke bestaan te verlaten, en op te mogen stijgen naar de hemel.

Maar in de Bijbel is de ziel iets heel anders. Nephesh is letterlijk je keel. Je keel heb je nodig om te eten. Om adem te halen. Om woorden uit je hart naar buiten te brengen, om je stem te doen klinken. Zonder keel, blijft er niks van je over. Nephesh staat voor je leven. Het woord wordt in de Bijbel soms zelfs gebruikt voor een lijk, een levenloos lichaam. Je nephesh is dus niet iets onzichtbaars, maar juist iets heel tastbaars. Het is juist ook je lichaam.

Je nephesh is je persoon. Je identiteit. Wie je bent. Je zijn. Het is de kern van wie je bent.

Samengevat: je nephesh is wie je bent.

En tenslotte mogen we God liefhebben met onze me’od. Dat woord is zo mogelijk nog ingewikkelder. Het wordt in de Nieuwe Bijbelvertaling vertaald met ‘inzet van al je kracht’. In de Griekse vertaling van het Oude Testament staat er ‘dynamis’. Van dat woord komt ook dynamiet: kracht.

Als Jezus dit gebod aanhaalt in het Nieuwe Testament noemt hij in Marcus verstand en kracht.

En in de Joodse traditie wordt het ook vertaal met vermogen, als in met al je geld.

Letterlijk betekent het Hebreeuwse woord me’od: ‘veel’. In de zin van: iemand is me’od slim. Iemand is heel slim. En als iemand super slim is, zeg je: iemand is me’od me’od slim. Heel heel slim. Het is dus God liefhebben met je veel.

Me’od betekent eigenlijk: dat wat je in kunt zetten. Je kracht, je verstand, je vermogen. God liefhebben met de inzet van al je mogelijkheden.

God liefhebben met je lev, je nephesh en je me’od is dus God liefhebben met je alles. Met heel je wezen.

lev: wat er in je zit

nephesh: wie je bent

me’od: wat je in kunt zetten

Dat maakt dit gebod een hele uitdaging. En dan snap je wel waarom het goed is om dit gebod elke dag weer op te zeggen. Je moet elke dag weer alles wat in je zit, wie je bent, en alles wat je kunt inzetten om zo voor God te leven. Hem liefhebben met alles wat je hebt en bent en kunt.

Maar het maakt het gebod ook heel bevrijdend. Want alles waarmee je God liefhebt, kun je niet meer liefhebben in zichzelf.

Als je niet God liefhebt, is er altijd wel iets anders wat je liefhebt. Dan volg je bijvoorbeeld wat goed voelt. Of wat verstandig lijkt. Dat gaat bepalen wie je bent en uiteindelijk ook wat je kunt.

Of je bent juist te veel bezig met je me’od, dat wat je kunt: je geld, je prestaties. Dan gaan die bepalen wie je bent en uiteindelijk ook waar je verlangen naar uit gaat. Ook dan krijg je last van ongezonde liefde. Afgoderij.

Maar als je God liefhebt met heel je hart, dan laat je daardoor je gevoel, je verstand en verlangens vervullen. Dan bepaalt God wie je bent: zijn geliefde kind. En dan is alles wat je kunt iets wat je inzet voor Hem. Je hele leven wordt zo gevuld met bevrijdende liefde. Alles komt te staan in het juiste perspectief. Alle goede dingen worden ondergeschikt aan het belangrijkste: het liefhebben van God.

Adonai echád. De Heer is één. Hij is de enige God. Als we Hem liefhebben, zijn we vrij van alle andere goden. Hij heeft ons lief, zonder iets van ons terug te vragen. Als je dan toch iets of iemand lief moet hebben, dan deze God.

Sjema Israel, Adonai Elo-hénoe, Adonai echád,

Amen.

Preekchallenge:

Een gebed om komende week te bidden/ te zeggen. Bijvoorbeeld als je wakker wordt of slapen gaat:

4Luister [NAAM], de HEER onze God, de HEER is de enige.

5Heb daarom de HEER, je God, lief met ?alles wat in je is, met wie je bent, en wat je kunt.