Preeksamenvatting, zondag 31 juli 2022.    (Richteren 8, 31 en 9, 1-21)

Bijbelgedeelten: OT Richteren 8, 31 en 9, 1-21 (NBV) en NT: Johannes 6, 12-15 (NBV)

Voorganger: ds. Jelke de Jong (dominee@deacker.pknpijnackerdelfgauw.nl).

Gemeente van Jezus Christus,

Richteren 9 bevat een parabel. In die gelijkenis worden bomen gevraagd het koningschap op zich te nemen. Een parabel heeft de werking van een spiegel. Abimelech, een zoon van een bijvrouw van Gideon uit Sichem, grijpt naar de macht. Jotam daagt, door middel van een parabel, op zekere dag het volk en de koning uit te reflecteren over hun diepste motieven. De parabel gaat over bomen die een koning zoeken. De bomen zetten hoog in. Eerst wordt de olijfboom gevraagd. Daarna de vijgenboom en daarna de wijnstok. Die hebben stuk voor stuk veel te bieden. Wanneer de grote drie voor de eer bedanken, komen de bomen uiteindelijk laag bij de grond uit. Bij de doornstruik.

Bijbels-theologisch kader over koningschap en regeringsvormen. God is Heer (Lev. 19). Dat geldt OT en NT, toen en nu. God /Jezus wil het voor het zeggen hebben in heel ons leven. God is Koning. Wanneer het volk om een koning vraagt, staat God dat uiteindelijk toe, maar Hij is wel verdrietig, (1 Sam. 8,7). Jezus is gekomen om Gods Koninkrijk hier op de aarde te stichten. Toen het volk Hem na de broodvermenigvuldiging Koning wilde maken, weigerde Jezus dat. Jezus is geen broodkoning. Zijn weg ging van kruis naar troon. Delen en dienende liefde is kenmerkend voor het koningschap van God en voor de werkers in zijn Rijk.

God vraagt van de koningen van Israël (en de werkers in zijn Rijk) dat het onder-herders zijn. Dat ze niet zichzelf weiden, maar het volk (Ez. 34). Dat ze zorgen voor recht en gerechtigheid en opkomen voor de zwakken: armen, verdrukten, vreemdelingen etc.

Waarom is God niet enthousiast over koningschap door mensen? Omdat Hij ons oer-probleem kent: het als God willen zijn. Genesis. De Bijbel en de geschiedenis leert ons: waar wij God afzetten als Heer en Koning, daar zetten wij onszelf op de troon en spelen we god over onze naaste. Wij gaan in absolute zin beslissen over leven en dood zodra we daartoe de macht krijgen. Genesis leert ons: Wanneer de mens zich van God afmaakt (Gen. 3), maakt de mens zich ook van zijn broeder af (Gen. 4).

Van Gennep zegt in een preek over Lev. 19: ‘Humaniteit zet in bij de verhouding tot God’. Dat is: God God laten zijn: Heer en Koning. En wij zijn kinderen. ‘Juist dit, dat God de Heer is, roept ons als mensen tot solidariteit en dan kunnen er geen gediscrimineerden meer zijn, geen negers en vreemdelingen en geen armen en ontrechten’.

We zoomen in op een aantal details.

-Gideon/Jerubbaäl is een vroom man, maar ook hypocriet. Leiders die niet transparant en authentiek zijn, maar glad, dubbelhartig en hypocriet, verzieken het denken en voelen van hun onderdanen. Dat zie je niet alleen in Richteren 9, maar ook in Rusland, VS en ook in ons land.

-Abimelech speelt in op het sentiment van de inwoners van Sichem. Eigen eerst. Populisten en broodkoningen spelen in op onze onderbuikgevoelens, onze behoeften en belangen. Jouw belangen maken ze tot hun belang. De mens gaat kapot aan eigen belang. Leiders die uit zijn op eigen belang zijn / worden meedogenloos. Zie Abimelech. Bevrijders/vrijheidsstrijders kunnen makkelijk dictators worden. Bijboorbeeld Erdogan en Poetin. Let op wat er in China gebeurt. Wees alert op leiders die de indruk wekken dat ze de truc van de vermenigvuldiging kennen, maar niet weten te delen.

-Jotam ontsnapt aan de moordpartij van Abimelech. Zijn naam betekent ‘De Heer is betrouwbaar’. Met gevaar voor eigen leven laat hij een tegengeluid horen. Een profetische stem. Hij houdt koning en onderdanen een spiegel voor. Het is een goede zaak dat er klokkenluiders zijn. Dat moedige journalisten, politici en burgers wantoestanden aan de kaak stellen. In Rusland zitten 16.000 mensen in de gevangenis, omdat ze zich tegen de Russische invasie in de Oekraïne hebben uitgesproken. De NOS heeft haar logo van de satellietwagens gehaald. Sommige journalisten krijgen soms bewaking mee. Dat zijn slechte (voor)tekens.

-Opvallend vind ik het dat de olijfboom, de vijgenboom en de wijnstok leidinggeven opvatten als ‘wuiven boven de andere bomen’.  Bedanken ze voor hiërarchisch leiderschap, top-down? Bedanken ze voor uitgehold koningschap: beperkt tot ceremoniële taken? Valse bescheidenheid? (Nederige)hoogmoed? Ze zetten hun kwaliteiten niet in. Ze weten zich niet uitgedaagd om verantwoordelijkheid op zich te nemen. Wanneer mensen met kwaliteiten het in kerk en in de samenleving laten afweten, kunnen er bestuurlijk kwetsbare/gevaarlijke situaties ontstaan. Onbekwame leiders veroorzaken wanbeleid. De bomen komen uiteindelijk bij de doornstuik uit. Dat leidt tot hun ondergang.

Het leert ons hoe belangrijk het is om te investeren in goede leiders. Laten we jongeren aanmoedigen om verantwoordelijkheid op zich te nemen. De leiding te nemen. Niet bij voorbaat de makkelijkste en comfortabele weg te kiezen. Wees bereid offers te brengen voor doelen die verder/hoger gaan dan eigen belang.

Aanmoedigen heeft alleen effect wanneer jezelf ook betrokken of enthousiast bent. In Richteren 9 krijg je niet de indruk dat het volk politiek betrokken is. Ook in ons land zie je politieke betrokkenheid afnemen. Hoe is onze betrokkenheid? Hoe praten wij over mensen die leiding geven in kerk en samenleving? In de tijd van Paulus regeerde een keizer. In de Romeinenbrief schrijft Paulus over de overheid als ‘Gods dienares’. Elders roept hij op om voor koningen en gezagsdragers te  bidden. Bidden geeft verandering, allereerst van jezelf. Je raakt betrokken op degene(n) waarvoor je aanhoudend bidt. God is niet uit op revolutie, maar op transformatie van mens en wereld.

-De doornstruik stelt zijn onderdanen iets in het vooruitzicht dat hij niet kan geven: schaduw. En verzengend / verterend vuur wanneer ze zicht tegen hem opstellen. Toch kiezen ze voor hem. Hoe kan dat? Waarom houden de Russen vast en Poetin en kiezen ze niet voor bijvoorbeeld Navalni? Gijs Kessler (auteur van het boek ‘Rusland, land dat anders wil zijn’): ‘Ieder alternatief wordt wantrouwend bekeken. De mensen kiezen eerder voor het kwaad dat ze al kennen, want ze weten wat ze daaraan hebben. Van een onbekende nieuwe leider zeggen ze gewoon: ‘Hij heeft zijn zakken nog niet vol’ (RD. 16 juni 2022).

Democratie of aristocratie? De Bijbel leert ons theocratie: God is Koning. Vanuit de theocratie klinkt er kritiek, wanneer machten idolen worden, wanneer gezagsdragers eigen belangen dienen, wanneer zwakken veronachtzaamd worden. Het is de christelijke gemeente die zich deze kritiek steeds weer moet aantrekken en eigen moet maken en er steeds weer stem aan moet geven.

We worden opgeroepen vruchtdragende bomen te zijn. Jezus heeft eens gezegd: ‘Een goede boom brengt geen slechte vruchten voort, en evenmin brengt een slechte boom goede vruchten voort. Elke boom kun je aan zijn vruchten kennen, want van distels pluk je geen vijgen en van doornstruiken  geen druiven’. (Lucas 6, 43-44).

Amen.